Λόγω καύσωνα, τα λόγια περιττεύουν. Μια εικόνα χίλιες λέξεις...
Τρίτη 26 Ιουνίου 2007
Δευτέρα 25 Ιουνίου 2007
Βαθύ δροσιστικό μπλε VS Καύσωνας 40 βαθμών Κελσίου
Επιμένουμε κλασσικά ζακυνθινά! Αυτές οι δύο φωτογραφίες, που απεικονίζουν το καθαρό μπλε της θάλασσας του παγκοσμίως γνωστού Ναυαγίου στη Ζάκυνθο, είναι το αντίδοτο που σας προτείνω για τη σημερινή αφόρητη ζέστη.
Δροσιστείτε και 'σεις κάνοντας μια νοερή βουτιά!
Σάββατο 23 Ιουνίου 2007
Από το Ρόιδο της Ζακύνθου στη Ζυρίχη της Ελβετίας
Η πόλη της Ζυρίχης (Zürich) βρίσκεται χτισμένη στην καρδιά των Άλπεων, σε υψόμετρο 406 μέτρων, στο βορειοδυτικό άκρο της ομώνυμης με την πόλη λίμνης και στις όχθες του ποταμού Λίματ. Αν και είναι η μεγαλύτερη πόλη της Ελβετίας, το βιομηχανικό κέντρο ολόκληρης της χώρας, καθώς και κορυφαίο πιστωτικό κέντρο παγκοσμίως, ωστόσο η Ζυρίχη δεν είναι η πρωτεύουσα της Ελβετικής Ομοσπονδίας, έχοντας παραδώσει τα πρωτεία της στη Βέρνη. Αποτελεί, όμως, πρωτεύουσα του γερμανόφωνου καντονιού της Ζυρίχης, έχει γύρω στους 345.000 κατοίκους και αξίζει να σημειωθεί, ότι στα δύο ανώτατα εκπαιδευτικά της ιδρύματα, δηλαδή στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης και στο Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας, δίδαξε ο Άλμπερτ Άινσταϊν.
Επισκέφτηκα τη Ζυρίχη το περσινό καλοκαίρι και θαύμασα πραγματικά την αρχιτεκτονική της κληρονομιά, καθώς έχει να επιδείξει κτίσματα ρομανικού ρυθμού (όπως η εκκλησία του Αγίου Πέτρου του 13ου αιώνα), επιβλητικές επαύλεις των παλιών αριστοκρατών που σήμερα στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες και πολλά γραφικά κτίρια του 17ου και 18ου αιώνα, χτισμένα από τις διάφορες συντεχνίες του τότε καιρού. Θαύμασα ακόμα, το υπερσύγχρονο αεροδρόμιό της, το Τσύριχ-Κλότεν που είναι το μεγαλύτερο της Ελβετίας και που την συνδέει με εκατοντάδες πόλεις όλου του κόσμου, ανάμεσά τους και το ...Ρόιδο Ζακύνθου!
Η αποπνιχτική ζέστη της Ζυρίχης που περιβάλλεται από βουνά ύψους έως και 875 μέτρων, η παροιμιώδης και παντελής έλλειψη κλιματιστικών μηχανημάτων και η περιορισμένη, έως απούσα, χρήση ανεμιστήρα είναι κάτι που θα ήθελα να ξεχάσω... Προτιμώ να θυμάμαι τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της, την υποδειγματική καθαριότητα της και την ανεπιτήδευτη ευγένεια των κατοίκων της.
Επισκέφτηκα τη Ζυρίχη το περσινό καλοκαίρι και θαύμασα πραγματικά την αρχιτεκτονική της κληρονομιά, καθώς έχει να επιδείξει κτίσματα ρομανικού ρυθμού (όπως η εκκλησία του Αγίου Πέτρου του 13ου αιώνα), επιβλητικές επαύλεις των παλιών αριστοκρατών που σήμερα στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες και πολλά γραφικά κτίρια του 17ου και 18ου αιώνα, χτισμένα από τις διάφορες συντεχνίες του τότε καιρού. Θαύμασα ακόμα, το υπερσύγχρονο αεροδρόμιό της, το Τσύριχ-Κλότεν που είναι το μεγαλύτερο της Ελβετίας και που την συνδέει με εκατοντάδες πόλεις όλου του κόσμου, ανάμεσά τους και το ...Ρόιδο Ζακύνθου!
Η αποπνιχτική ζέστη της Ζυρίχης που περιβάλλεται από βουνά ύψους έως και 875 μέτρων, η παροιμιώδης και παντελής έλλειψη κλιματιστικών μηχανημάτων και η περιορισμένη, έως απούσα, χρήση ανεμιστήρα είναι κάτι που θα ήθελα να ξεχάσω... Προτιμώ να θυμάμαι τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της, την υποδειγματική καθαριότητα της και την ανεπιτήδευτη ευγένεια των κατοίκων της.
Τετάρτη 20 Ιουνίου 2007
Λουλούδια καλοκαιρινά για μιαν ακόμη ανθοδέσμη
Απ' ούλα τα μυριστικά μ' αρέσει εμέ ο κρίνος
κι απ' ούλα τα ονόματα μ' αρέσει ο Μαρίνος.
Απ' ούλα τα μυριστικά μ' αρέσει το τσιτσάκι
κι απ' ούλα τα ονόματα μ' αρέσει ο Διονυσάκης.
Απ' ούλα τα μυριστικά μ' αρέσουνε οι γαζίες
κι απ' ούλα τα ονόματα μ' αρέσουνε οι Τασίες.
Απ' ούλα τα μυριστικά μ' αρέσει η βιολέτα
κι απ' ούλα τα ονόματα μ' αρέσει Νικολέτα.
[Λαϊκά δίστιχα της Ζακύνθου από το υπό έκδοση βιβλίο του π. Παν. Καποδίστρια "Δυο Μπανατιώτες αφηγητές ζακυνθινού λαογραφικού υλικού"]
Δευτέρα 18 Ιουνίου 2007
Τρία ποιήματα του Ζυλ Συπερβιέλ
Εισαγωγή - Μετάφραση:ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ
[Εφημερίδα ΗΜΕΡΑ ΤΣΗ ΖΑΚΥΘΟΣ, 18.6.2007. φ. 3070, σ. 15]
Ο Γάλλος ποιητής, διηγηματογράφος και θεατρικός συγγραφέας Ζυλ Συπερβιέλ (Jules Supervielle) γεννήθηκε το 1884 στο Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης από Γάλλους γονείς βασκικής καταγωγής. Πέθανε το 1960 στο Παρίσι, έχοντας ζήσει κατά διαστήματα, πότε στην Γαλλία και πότε στην Ουρουγουάη.
Στον χώρο των γραμμάτων πρωτοεμφανίστηκε το 1900, σε ηλικία μόλις δεκαέξι ετών, με την ποιητική συλλογή «Ομίχλες του παρελθόντος». Ακολούθησαν τα ποιητικά βιβλία «Σαν ιστιοφόρα» (1910), «Ποιήματα θλιμμένου χιούμορ» (1910), «Αποβάθρες» (1922), «Περιελίξεις» (1925), «Ο αθώος δεσμώτης» (1930), «Οι άγνωστοι φίλοι» (1934), «Ο μύθος του κόσμου» (1938), «Τα ποιήματα της άμοιρης Γαλλίας» (1942), «Επιλήσμων μνήμη» (1951), «Γεννήσεις» (1951), «Το τραγικό σώμα» (1959) κ. ά. Παράλληλα, ο Συπερβιέλ έγραψε τις νουβέλες «Ο άνθρωπος της πάμπας» (1923), «Κλέφτης παιδιών» (1926), «Η κιβωτός του Νώε» (1938), «Ο νέος της Κυριακής και των άλλων ημερών» (1955) και τα θεατρικά έργα «Η ωραία του δάσους» (1932) και «Μπολιβάρ» (1936).
Η ποίηση του Συπερβιέλ, μπορεί να μην επηρεάστηκε εμφανώς από τον υπερρεαλισμό, στηρίζεται ωστόσο στον ρέοντα ελεύθερο στίχο, στο λιτό και καθημερινό λεξιλόγιο, καθώς επίσης στις συνεχείς μεταλλαγές του χώρου και του χρόνου. Ο ίδιος ο ποιητής υποστήριζε: «Ποτέ δεν ασχολήθηκα με τους υπερρεαλιστές. Βρίσκω τον Μπρετόν περισσότερο ποιητή στην πρόζα, παρά στον στίχο. Όσον αφορά εμένα, είμαι αναρχικός στη γραφή μου αρχίζοντας κάθε ποίημα και κλασσικός όταν το τελειώνω».
Η γραφή του Συπερβιέλ επηρέασε βαθιά τα γαλλικά γράμματα, εξαιτίας του χυμώδους στίχου του, της δημιουργικής ειρωνείας που μεταχειρίζεται και της θεματογραφίας του, που συχνά περιστρέφεται γύρω από υπερφυσικά ζητήματα, σχιζοφρενικές κάποτε μεταμορφώσεις και ποιητικές περιγραφές της γενέτειράς του, μα και γενικότερα του νοτιοαμερικάνικου τοπίου των γκάουτσος και της πάμπας.
Αυλακιά στο νερό
Βλέπαμε την αυλακιά και καθόλου τη βάρκα
Γιατί από ’δω είχε περάσει η ευτυχία.
Είχαν κοιταχτεί στο βάθος των ματιών τους
Το αναμενόμενο τελικά ξέφωτο αντικρίζοντας
Όπου ελάφια μεγάλα μ’ όλη τους τη δριμύτητα έτρεχαν.
Στην αδάκρυτη αυτή χώρα οι κυνηγοί δεν εισχωρούσαν
Ήταν την επομένη, μετά από μια νύχτα κρύα,
Που τους αναγνωρίσαμε πνιγμένους απ’ αγάπη
Αλλ’ αυτό που μπορούσαμε να το νομίσουμε πόνο τους
Σινιάλο μάς έκανε να μην το πιστέψει κανείς.
Λίγο από το ιστίο τους κυμάτιζε ακόμα στον αέρα
Ολομόναχο, νομίζοντας τον άνεμο για την επιθυμία του,
Από τη βάρκα μακριά και απ’ τα κουπιά έρμαιο των κυμάτων.
[«Οι άγνωστοι φίλοι», 1934]
Alter Ego
Ένα ποντίκι ξεφεύγει
(Δεν είναι ένα)
Μια γυναίκα ξυπνά
(Πώς το ξέρεις;)
Και μια πόρτα που τρίζει
(Θα την λαδώσουμε το πρωί)
Δίπλα στον τοίχο της περίφραξης
(Ο τοίχος δεν υπάρχει πια)
Α! Δεν μπορώ να πω τίποτα
(Ε, ωραία, σκάσε!)
Δεν μπορώ να κινηθώ
(Περπατάς στο δρόμο)
Πού πηγαίνουμε λοιπόν;
(Αυτό ρωτάω κι εγώ)
Είμαι μόνος στη Γη
(Είμ’ εδώ δίπλα σου)
Μπορεί να είναι κανείς τόσο μόνος;
(Είμαι περισσότερο μόνος από ’σένα,
Εγώ βλέπω το πρόσωπό σου
Εμένα δε με είδε ποτέ κανείς).
[«Οι άγνωστοι φίλοι», 1934]
Στη λησμονιά του κορμιού μου
Στη λησμονιά του κορμιού μου
Και όλων αυτών που αγγίζει
Σε θυμάμαι,
Στην προσπάθεια ενός φοίνικα
Κοντά σε άγνωστες θάλασσες
Παρά τις τόσες αποστάσεις
Να που ανακαλύπτω
Όλο αυτό που σ’ αποτελούσε.
Και μετά σε ξεχνώ
Όσο πιο έντονα μπορώ
Σου δείχνω τι
Κάνω μέσα μου για να πεθάνω.
Και κλείνω τα μάτια
Για να σε δω να ξανάρχεσαι
Πιο μακριά απ’ τον εαυτό μου
Όπου παραλίγο να
Πεθάνεις, μονάχη.
[«Ο μύθος του κόσμου», 1938]
Ο Γάλλος ποιητής, διηγηματογράφος και θεατρικός συγγραφέας Ζυλ Συπερβιέλ (Jules Supervielle) γεννήθηκε το 1884 στο Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης από Γάλλους γονείς βασκικής καταγωγής. Πέθανε το 1960 στο Παρίσι, έχοντας ζήσει κατά διαστήματα, πότε στην Γαλλία και πότε στην Ουρουγουάη.
Στον χώρο των γραμμάτων πρωτοεμφανίστηκε το 1900, σε ηλικία μόλις δεκαέξι ετών, με την ποιητική συλλογή «Ομίχλες του παρελθόντος». Ακολούθησαν τα ποιητικά βιβλία «Σαν ιστιοφόρα» (1910), «Ποιήματα θλιμμένου χιούμορ» (1910), «Αποβάθρες» (1922), «Περιελίξεις» (1925), «Ο αθώος δεσμώτης» (1930), «Οι άγνωστοι φίλοι» (1934), «Ο μύθος του κόσμου» (1938), «Τα ποιήματα της άμοιρης Γαλλίας» (1942), «Επιλήσμων μνήμη» (1951), «Γεννήσεις» (1951), «Το τραγικό σώμα» (1959) κ. ά. Παράλληλα, ο Συπερβιέλ έγραψε τις νουβέλες «Ο άνθρωπος της πάμπας» (1923), «Κλέφτης παιδιών» (1926), «Η κιβωτός του Νώε» (1938), «Ο νέος της Κυριακής και των άλλων ημερών» (1955) και τα θεατρικά έργα «Η ωραία του δάσους» (1932) και «Μπολιβάρ» (1936).
Η ποίηση του Συπερβιέλ, μπορεί να μην επηρεάστηκε εμφανώς από τον υπερρεαλισμό, στηρίζεται ωστόσο στον ρέοντα ελεύθερο στίχο, στο λιτό και καθημερινό λεξιλόγιο, καθώς επίσης στις συνεχείς μεταλλαγές του χώρου και του χρόνου. Ο ίδιος ο ποιητής υποστήριζε: «Ποτέ δεν ασχολήθηκα με τους υπερρεαλιστές. Βρίσκω τον Μπρετόν περισσότερο ποιητή στην πρόζα, παρά στον στίχο. Όσον αφορά εμένα, είμαι αναρχικός στη γραφή μου αρχίζοντας κάθε ποίημα και κλασσικός όταν το τελειώνω».Η γραφή του Συπερβιέλ επηρέασε βαθιά τα γαλλικά γράμματα, εξαιτίας του χυμώδους στίχου του, της δημιουργικής ειρωνείας που μεταχειρίζεται και της θεματογραφίας του, που συχνά περιστρέφεται γύρω από υπερφυσικά ζητήματα, σχιζοφρενικές κάποτε μεταμορφώσεις και ποιητικές περιγραφές της γενέτειράς του, μα και γενικότερα του νοτιοαμερικάνικου τοπίου των γκάουτσος και της πάμπας.
Αυλακιά στο νερό
Βλέπαμε την αυλακιά και καθόλου τη βάρκα
Γιατί από ’δω είχε περάσει η ευτυχία.
Είχαν κοιταχτεί στο βάθος των ματιών τους
Το αναμενόμενο τελικά ξέφωτο αντικρίζοντας
Όπου ελάφια μεγάλα μ’ όλη τους τη δριμύτητα έτρεχαν.
Στην αδάκρυτη αυτή χώρα οι κυνηγοί δεν εισχωρούσαν
Ήταν την επομένη, μετά από μια νύχτα κρύα,
Που τους αναγνωρίσαμε πνιγμένους απ’ αγάπη
Αλλ’ αυτό που μπορούσαμε να το νομίσουμε πόνο τους
Σινιάλο μάς έκανε να μην το πιστέψει κανείς.
Λίγο από το ιστίο τους κυμάτιζε ακόμα στον αέρα
Ολομόναχο, νομίζοντας τον άνεμο για την επιθυμία του,
Από τη βάρκα μακριά και απ’ τα κουπιά έρμαιο των κυμάτων.
[«Οι άγνωστοι φίλοι», 1934]
Alter Ego
Ένα ποντίκι ξεφεύγει
(Δεν είναι ένα)
Μια γυναίκα ξυπνά
(Πώς το ξέρεις;)
Και μια πόρτα που τρίζει
(Θα την λαδώσουμε το πρωί)
Δίπλα στον τοίχο της περίφραξης
(Ο τοίχος δεν υπάρχει πια)
Α! Δεν μπορώ να πω τίποτα
(Ε, ωραία, σκάσε!)
Δεν μπορώ να κινηθώ
(Περπατάς στο δρόμο)
Πού πηγαίνουμε λοιπόν;
(Αυτό ρωτάω κι εγώ)
Είμαι μόνος στη Γη
(Είμ’ εδώ δίπλα σου)
Μπορεί να είναι κανείς τόσο μόνος;
(Είμαι περισσότερο μόνος από ’σένα,
Εγώ βλέπω το πρόσωπό σου
Εμένα δε με είδε ποτέ κανείς).
[«Οι άγνωστοι φίλοι», 1934]
Στη λησμονιά του κορμιού μου
Στη λησμονιά του κορμιού μου
Και όλων αυτών που αγγίζει
Σε θυμάμαι,
Στην προσπάθεια ενός φοίνικα
Κοντά σε άγνωστες θάλασσες
Παρά τις τόσες αποστάσεις
Να που ανακαλύπτω
Όλο αυτό που σ’ αποτελούσε.
Και μετά σε ξεχνώ
Όσο πιο έντονα μπορώ
Σου δείχνω τι
Κάνω μέσα μου για να πεθάνω.
Και κλείνω τα μάτια
Για να σε δω να ξανάρχεσαι
Πιο μακριά απ’ τον εαυτό μου
Όπου παραλίγο να
Πεθάνεις, μονάχη.
[«Ο μύθος του κόσμου», 1938]
Κυριακή 17 Ιουνίου 2007
Φρέσκα φρούτα εποχής επί φύλλου συκής
Αυτά τα λαχταριστά φρούτα μού πρόσφερε η γιαγιά μου η καλή απ' την αυλή της και μάλιστα πάνω σε μια πρωτότυπη πιατέλα: ένα φύλλο συκιάς. Καταπληκτικό ντεκόρ και καλοκαιριάτικη αίσθηση. Είπα να μην τα κρατήσω μόνο για τον εαυτό μου. Τα προσφέρω από την καρδιά μου στους Βλογκαδόρους φίλους μας όπου κι αν βρίσκονται! Ευχαριστηθείτε τα!!! Είναι φρεσκότατα και βιολογικά!!! Παρασκευή 15 Ιουνίου 2007
Γάλλοι Ελληνιστές και ο Λεωνίδας Χ. Ζώης (Άγνωστη Αλληλογραφία)
Γράφει η Δέσποινα Καποδίστρια[Από τα ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΑ ΦΥΛΛΑ 26 (2006) 437-463]
«Ο συγκερασμός του ξένου, νεωτερικού στοιχείου με το ντόπιο ελληνικό και η επανασύνδεση -μέσω του ξένου- με το αρχαίο αποτελεί ιδιαίτερο τύπο συγκερασμού παράδοσης και νεωτερισμού που χαρακτηρίζει τον νεοελληνικό πολιτισμό.» [1]
Είναι κοινά αποδεκτό, ότι, εκτός από το καθαρά φιλολογικό ενδιαφέρον που πάντοτε παρουσιάζουν τα επιστολικά κείμενα, η μελέτη της Επιστολογραφίας βοηθά και προάγει την έρευνα. Κατά συνέπεια, η γνώση της Επιστολογραφίας επιτρέπει την εξέταση των συνθηκών ζωής των επιστολογράφων και του κοινωνικού περιβάλλοντος στο οποίο έζησαν, καθώς επίσης και τη συγκέντρωση ερμηνευτικών στοιχείων για την προσωπικότητα και τα γενικότερα ενδιαφέροντά τους που σχετίζονται με την εποχή τους. Παράλληλα, βοηθά στην ακριβέστερη κατανόηση, ανάλυση, παρουσίαση κι αξιολόγηση των διαφόρων έργων τους. Επιπλέον, η μελέτη των Επιστολών καθιστά δυνατή την διαπίστωση απόψεων, παρατηρήσεων και κρίσεων, που διατυπώνονται από τους επιστολογράφους για πρόσωπα και έργα της εποχής τους και σηματοδοτούν την αισθητική τους αξιολόγηση για την πολιτιστική στάθμη του καιρού τους[2].
Σχετικά με την πολύτιμη Αλληλογραφία του Ζακύνθιου λεξικογράφου και ιστοριοδίφη Λεωνίδα Χ. Ζώη (1865-1956) με σημαντικούς ανθρώπους της εποχής του έχει γραφτεί πλήθος μελετών,[3] με στόχο την συμπλήρωση των βιοεργογραφικών στοιχείων των Αλληλογράφων και την μελέτη του ιστορικού, κοινωνικού και πνευματικού πλαισίου στο οποίο έζησαν και δημιούργησαν. Σε μια προσπάθεια συμβολής σ’ αυτή τη μελέτη καθώς και στη συμπλήρωση της Επιστολογραφίας του Λεωνίδα Χ. Ζώη ή γενικότερα στη συμπλήρωση της τοπικής μας Επιστολογραφίας, καταθέτουμε εδώ, μερικά τεκμήρια της Αλληλογραφίας του δεινού ιστοριοδίφη με τους Γάλλους λογίους και ελληνιστές Louis Roussel, Fortunato Perilla και Roger Milliex[4].
Ο Louis Roussel[5] γεννήθηκε στην πόλη Νιμ το 1881 και πέθανε στο Μονπελιέ το 1971. Σπούδασε στα Πανεπιστήμια του Μονπελιέ και της Σορβόννης και διετέλεσε μέλος της Γαλλικής Σχολής Αθηνών και καθηγητής του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών. Το 1925 διορίστηκε καθηγητής της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ.
Στο συγγραφικό του έργο συγκαταλέγονται μελέτες όπως: La prononciation de l’Attique classique [Η προφορά της Αττικής κλασικής Διαλέκτου] (1921), Valaoritis traducteur [Ο Βαλαωρίτης ως μεταφραστής] (1922), Contes de Mycono [Παραμύθια της Μυκόνου] (1929), Palamas et Mistral [Παλαμάς και Μιστράλ] (1930), L’aspect en grec attique [Η όψη στα αττικά ελληνικά] (1958) και μεταφράσεις έργων όπως ο Καλλιμάχου ύμνος εις τον Δία (Libre 1928) και οι Πέρσες του Αισχύλου (1960). Από το 1922 εξέδιδε στην Αθήνα την διμηνιαία φιλολογική επιθεώρηση Libre, της οποίας η έκδοση συνεχίστηκε από το 1925 στο Μονπελιέ.
Σύμφωνα με την κρίση του Τέλλου Άγρα, «ως φιλόλογος ο Ρουσσέλ εισάγει το αυστηρώς κριτικόν πνεύμα εν τη μελέτη και τη βαθμολογία των έργων της αρχαιότητος, ως ελληνιστής δε είναι ένθερμος οπαδός του δημοτικιστικού κινήματος και εχθρός της καθαρευούσης. Γενικώτερον, ως κριτικός, ευρίσκει απολύτως απάδοντα προς τον μεσογειακόν και το εν γένει ανατολικόν περιβάλλον της Ελλάδος τα σύγχρονα ευρωπαϊκά κηρύγματα της γνήσιας (pure) ποιήσεως, την οποίαν και καθόλου θεωρεί ως ατελή έκφρασιν ιδεών, ως είναι ο ελεύθερος στίχος προκειμένου περί μορφής της ποιήσεως. […]»[6].
Ο συνδετικός κρίκος που ενώνει τον Louis Roussel με τον Λεωνίδα Ζώη δεν είναι άλλος από τον διακεκριμένο Ζακυνθινό συγγραφέα Γρηγόριο Ξενόπουλο. Κι αυτό, γιατί ο Ξενόπουλος συστήνει στο Ζώη τον Γάλλο ελληνιστή γράφοντάς του: «[…] Αυτό το γράμμα μου θα σου το δώσει ο κ. Louis Roussel, ο γνωστός σου βέβαια Γάλλος Φιλόλογος κι’ Ελληνιστής, καθηγητής στην εδώ Γαλλική Σχολή κι’ αγαπητός μου φίλος. Θέλει να γνωρίση τη Ζάκυνθό μας και να τη μελετήση ’ς ό,τι τον ενδιαφέρει. Σε ποιόν άλλον λοιπόν μπορούσα να τον συστήσω παρά σε σένα; Σε παρακαλώ // να τον βοηθήσης και να τον οδηγήσης ’ς ό,τι θα χρειασθή, και να τον συστήσης θερμά, σα να ήμουν εγώ ο ίδιος, και στους λοιπούς φίλους μας. […]»[7].
Ο Γάλλος Fortunato Perilla[8] υπήρξε ιστορικός της Τέχνης, ζωγράφος και συγγραφέας έργων, σχετικά με τη βυζαντινή και νεοελληνική τέχνη και ιστορία. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής διορίστηκε στην Αθήνα, Διευθυντής του Τμήματος εξωτερικών εκδόσεων Γραφείου Τύπου της Β. Αντιπροσωπίας της Ιταλίας στην Ελλάδα. Ο Fortunato Perilla βιογραφείται μονάχα στο Λεξικό του Ζώη και σε κανένα άλλο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό ή άλλη Εγκυκλοπαίδεια. Το πιθανότερο είναι, το πρόσωπό του να ταυτίζεται με τον Φραγκίσκο Περιλλά[9] (1874-;), Γάλλο ιστορικό της Τέχνης και ζωγράφο, συγγραφέα μελετών της βυζαντινής και νεοελληνικής ιστορίας και τέχνης. Δημοσίευσε πολλά λευκώματα και έργα, όπως: Το Άγιον Όρος (1927), Οδηγός του Αγίου Όρους, Δαφνί (1928), Μυστράς, Χίος: το νησί της ευτυχίας (1928), Τα νησιά της Ελλάδος, Μακεδονία, Ακουαρέλες της Ελλάδος, Στη χώρα των Κενταύρων, Το 1821 και ο Μακρυγιάννης, Αττικοί περίπατοι και Παλιά Αθήνα.
Όσον αφορά στον ελληνιστή Roger Milliex,[10] γεννήθηκε το 1913 στη Μασσαλία και πέθανε στην Αθήνα στις 9.7.2006[11]. Σπούδασε φιλολογία στα Πανεπιστήμια της Εξ-αν-Προβάνς και της Σορβόννης και το 1936 ήρθε στην Ελλάδα ως καθηγητής του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών[12], όπου αργότερα έγινε υποδιευθυντής και διευθυντής σπουδών, ενώ το 1939 νυμφεύθηκε την πεζογράφο Τατιάνα Γκρίτση - Milliex[13].
Στην Ελλάδα, διακρίθηκε για την σημαντική πολιτισμική δραστηριότητά του, αποκορύφωμα της οποίας αποτελεί η έκθεση Αφιέρωμα στην Ελλάδα (Hommage à la Grèce), που έλαβε χώρα στο Γαλλικό Ινστιτούτο το 1949. Τα έργα σύγχρονης τέχνης που περιελάμβανε η έκθεση προσφέρθηκαν από κορυφαίους Γάλλους καλλιτέχνες ως ένδειξη αλληλεγγύης στους Έλληνες της Αντίστασης και συγκεντρώθηκαν με πρωτοβουλία του ζεύγους Milliex[14].
Τέλος, στην έντονη πνευματική του δραστηριότητα, ξεχωριστή θέση έχουν τα έργα του: Ά l’école du peuple grec (1940-1944) [Στο σχολείο του ελληνικού λαού (1940-1944)] (1946), Ο Αδαμάντιος Κοραής για το γαλλικό πολιτισμό – Ο Victor Hugo πιστός φίλος της Ελλάδας (1953), Chypre [Κύπρος] (1963), Ημερολόγιο και μαρτυρίες του πολέμου και της κατοχής (1982), καθώς και το πλήθος των μελετών του με κυρίως γαλλο-ελληνική θεματολογία, όπως Charles Péguy et les éternelles valeurs grecques [Ο Σαρλ Πεγκύ και οι παντοτινές ελληνικές αξίες] (1940), Les Universitaires et Intellectuels de Grèce au service de la Résistance [Οι Πανεπιστημιακοί και Διανοούμενοι της Ελλάδας στην υπηρεσία της Αντίστασης] (1945), Mistral et la Grèce [Ο Μιστράλ και η Ελλάδα] (1972), Φιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατημένης Κρήτης (Ομιλία, Ακαδημία Αθηνών 1991).
Η σπουδαιότητα των επτά ανέκδοτων Επιστολικών κειμένων δεν κρίνεται μόνο από τις σημαντικές προσωπικότητες των αλληλογράφων αλλά και από το πλούσιο περιεχόμενό τους, σχετικό με θέματα λογοτεχνικής, λαογραφικής, γλωσσικής και ζακυνθινολογικής βιβλιογραφίας, κοινωνικής δραστηριότητας και ιστορικής πραγματικότητας.
Οι δύο Επιστολές γράφονται από τον Louis Roussel, απευθύνονται στον Λεωνίδα Χ. Ζώη και φυλάσσονται στο Αρχείο του τελευταίου[15]. Η πρώτη συντάσσεται στα γαλλικά τον Αύγουστο του 1922 - λίγες μόλις ημέρες πριν την Μικρασιατική Καταστροφή - και η δεύτερη στα ελληνικά τον Φεβρουάριο του 1926.
Η επόμενη Επιστολή γράφεται από τον ίδιο τον Λεωνίδα Ζώη στα ιταλικά, τον Μάρτιο του 1942. Απευθύνεται στον Fortunato Perilla και αντίγραφό της σώζεται σε ένα από τα ανέκδοτα «Επιστολάρια» του Ζακύνθιου ιστοριοδίφη. Ο Perilla απαντώντας στον Ζώη, γράφει την επόμενη Επιστολή στα ιταλικά, τον ίδιο μήνα, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, καθώς κι ένα πρόχειρο κι αχρονολόγητο σημείωμα στα γαλλικά. Τα κείμενά αυτά, αν και ήσσονος σημασίας, συγκριτικά με τις υπόλοιπες Επιστολές, μαρτυρούν τη συνεργατική σχέση που διατηρούσε ο Ζώης με έναν ακόμα διανοούμενο και γνωστό άνθρωπο των Τεχνών της εποχής του.
Οι υπόλοιπες δύο Επιστολές γράφονται από τον ίδιο τον Λεωνίδα Ζώη στη γαλλική γλώσσα και αντίγραφά τους σώζονται στα ανέκδοτα «Επιστολάριά» του. Το αντίγραφο της πρώτης Επιστολής είναι αχρονολόγητο, απευθύνεται στον Louis Roussel κι εφόσον αποτελεί απάντηση στο πρώτο γράμμα του Γάλλου λογίου, συμπεραίνουμε ότι γράφτηκε τον Σεπτέμβριο του 1922. Η δεύτερη Επιστολή συντάσσεται, αντιγράφεται κι αποστέλλεται στον Γάλλο ελληνιστή Roger Milliex τον Ιανουάριο του 1955, δύο σχεδόν χρόνια πριν το θάνατο του ακάματου Ζακυνθινού λογίου[16].
Το σύνολο των επτά Επιστολών παρουσιάζεται στη συνέχεια με χρονολογική σειρά κι έχοντας υποστεί, όπου χρειάστηκε, την απόδοση στα νέα ελληνικά και τον απαραίτητο σχολιασμό.
Η ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΑ. Με τον Louis Roussel
1η Επιστολή Roussel [17]
24 août 1922
Cher Monsieur,
Me voici de retour à Athènes, sans incident. Je me hâte de vous remercier du charmant accueil que vous m’avez réservé dans votre belle île, vous, et Mrs Saloutsis et Dasis. Grâce à vous, j’ai passé une très agréable semaine.
J’ai lu avec le plus grand intérêt les publications que vous avez eu la gentillesse de me donner. Votre étude sur Foscolo fixe des points intéressants, la Patridographia est d’une admirable précision et d’une grande clarté, et votre travail sur les corporations à Zante est une contribution excellente à l’histoire sociale de l’île. Elle m’a particulièrement intéressé.J’ai lu aussi avec un grand plaisir les œuvres de notre bon poète. L’inspiration patriotique élève très haut ses conceptions. Il me semble en particulier que, dans l’hymne à la grande Grèce, le poète qui n’a pas craint de rappeler le rythme et même des phrases de Solomos, a su ne pas rester au-dessous de son magnifique modèle.
Je vous envoie par le même courrier quelques exemplaires de celles de mes œuvres dont j’ai des exemplaires disponibles et je vous prie de les distribuer, comme il était convenu à ceux de vos amis que ces choses peuvent intéresser.
Il y a: 8 Karagheuz, tome I et tome II
8 Kalvos
4 Livres de Contes
2 Brochures sur la Langue dans les Έcoles.
Veuillez me faire savoir si vous avez reçu ces chefs-d’œuvre.
Si vous pouvez rassembler quelque chose de votre admirable dictionnaire de Zante, pensez à moi. Je vous en serai très reconnaissant.
J’écris à de Boccard, pour qu’il vous envoie ma Grammaire: il suffira que vous lui fassiez un article, que je lui enverrai.
Ά vous revoir, monsieur. Merci encore de toute votre amabilité.
Toutes mes amitiés aux personnes que j’ai eu le plaisir de connaître grâce à vous. Excusez-moi de vous avoir dérangé à un moment où votre deuil aurait demandé plutôt du repos, et croyez-moi bien amicalement à vous.
RousselLouis
Έcole Française d’Athènes
Rue Didot
Athènes.
«Ο συγκερασμός του ξένου, νεωτερικού στοιχείου με το ντόπιο ελληνικό και η επανασύνδεση -μέσω του ξένου- με το αρχαίο αποτελεί ιδιαίτερο τύπο συγκερασμού παράδοσης και νεωτερισμού που χαρακτηρίζει τον νεοελληνικό πολιτισμό.» [1]
Είναι κοινά αποδεκτό, ότι, εκτός από το καθαρά φιλολογικό ενδιαφέρον που πάντοτε παρουσιάζουν τα επιστολικά κείμενα, η μελέτη της Επιστολογραφίας βοηθά και προάγει την έρευνα. Κατά συνέπεια, η γνώση της Επιστολογραφίας επιτρέπει την εξέταση των συνθηκών ζωής των επιστολογράφων και του κοινωνικού περιβάλλοντος στο οποίο έζησαν, καθώς επίσης και τη συγκέντρωση ερμηνευτικών στοιχείων για την προσωπικότητα και τα γενικότερα ενδιαφέροντά τους που σχετίζονται με την εποχή τους. Παράλληλα, βοηθά στην ακριβέστερη κατανόηση, ανάλυση, παρουσίαση κι αξιολόγηση των διαφόρων έργων τους. Επιπλέον, η μελέτη των Επιστολών καθιστά δυνατή την διαπίστωση απόψεων, παρατηρήσεων και κρίσεων, που διατυπώνονται από τους επιστολογράφους για πρόσωπα και έργα της εποχής τους και σηματοδοτούν την αισθητική τους αξιολόγηση για την πολιτιστική στάθμη του καιρού τους[2].
Σχετικά με την πολύτιμη Αλληλογραφία του Ζακύνθιου λεξικογράφου και ιστοριοδίφη Λεωνίδα Χ. Ζώη (1865-1956) με σημαντικούς ανθρώπους της εποχής του έχει γραφτεί πλήθος μελετών,[3] με στόχο την συμπλήρωση των βιοεργογραφικών στοιχείων των Αλληλογράφων και την μελέτη του ιστορικού, κοινωνικού και πνευματικού πλαισίου στο οποίο έζησαν και δημιούργησαν. Σε μια προσπάθεια συμβολής σ’ αυτή τη μελέτη καθώς και στη συμπλήρωση της Επιστολογραφίας του Λεωνίδα Χ. Ζώη ή γενικότερα στη συμπλήρωση της τοπικής μας Επιστολογραφίας, καταθέτουμε εδώ, μερικά τεκμήρια της Αλληλογραφίας του δεινού ιστοριοδίφη με τους Γάλλους λογίους και ελληνιστές Louis Roussel, Fortunato Perilla και Roger Milliex[4].
Ο Louis Roussel[5] γεννήθηκε στην πόλη Νιμ το 1881 και πέθανε στο Μονπελιέ το 1971. Σπούδασε στα Πανεπιστήμια του Μονπελιέ και της Σορβόννης και διετέλεσε μέλος της Γαλλικής Σχολής Αθηνών και καθηγητής του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών. Το 1925 διορίστηκε καθηγητής της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ.
Στο συγγραφικό του έργο συγκαταλέγονται μελέτες όπως: La prononciation de l’Attique classique [Η προφορά της Αττικής κλασικής Διαλέκτου] (1921), Valaoritis traducteur [Ο Βαλαωρίτης ως μεταφραστής] (1922), Contes de Mycono [Παραμύθια της Μυκόνου] (1929), Palamas et Mistral [Παλαμάς και Μιστράλ] (1930), L’aspect en grec attique [Η όψη στα αττικά ελληνικά] (1958) και μεταφράσεις έργων όπως ο Καλλιμάχου ύμνος εις τον Δία (Libre 1928) και οι Πέρσες του Αισχύλου (1960). Από το 1922 εξέδιδε στην Αθήνα την διμηνιαία φιλολογική επιθεώρηση Libre, της οποίας η έκδοση συνεχίστηκε από το 1925 στο Μονπελιέ.
Σύμφωνα με την κρίση του Τέλλου Άγρα, «ως φιλόλογος ο Ρουσσέλ εισάγει το αυστηρώς κριτικόν πνεύμα εν τη μελέτη και τη βαθμολογία των έργων της αρχαιότητος, ως ελληνιστής δε είναι ένθερμος οπαδός του δημοτικιστικού κινήματος και εχθρός της καθαρευούσης. Γενικώτερον, ως κριτικός, ευρίσκει απολύτως απάδοντα προς τον μεσογειακόν και το εν γένει ανατολικόν περιβάλλον της Ελλάδος τα σύγχρονα ευρωπαϊκά κηρύγματα της γνήσιας (pure) ποιήσεως, την οποίαν και καθόλου θεωρεί ως ατελή έκφρασιν ιδεών, ως είναι ο ελεύθερος στίχος προκειμένου περί μορφής της ποιήσεως. […]»[6].
Ο συνδετικός κρίκος που ενώνει τον Louis Roussel με τον Λεωνίδα Ζώη δεν είναι άλλος από τον διακεκριμένο Ζακυνθινό συγγραφέα Γρηγόριο Ξενόπουλο. Κι αυτό, γιατί ο Ξενόπουλος συστήνει στο Ζώη τον Γάλλο ελληνιστή γράφοντάς του: «[…] Αυτό το γράμμα μου θα σου το δώσει ο κ. Louis Roussel, ο γνωστός σου βέβαια Γάλλος Φιλόλογος κι’ Ελληνιστής, καθηγητής στην εδώ Γαλλική Σχολή κι’ αγαπητός μου φίλος. Θέλει να γνωρίση τη Ζάκυνθό μας και να τη μελετήση ’ς ό,τι τον ενδιαφέρει. Σε ποιόν άλλον λοιπόν μπορούσα να τον συστήσω παρά σε σένα; Σε παρακαλώ // να τον βοηθήσης και να τον οδηγήσης ’ς ό,τι θα χρειασθή, και να τον συστήσης θερμά, σα να ήμουν εγώ ο ίδιος, και στους λοιπούς φίλους μας. […]»[7].
Ο Γάλλος Fortunato Perilla[8] υπήρξε ιστορικός της Τέχνης, ζωγράφος και συγγραφέας έργων, σχετικά με τη βυζαντινή και νεοελληνική τέχνη και ιστορία. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής διορίστηκε στην Αθήνα, Διευθυντής του Τμήματος εξωτερικών εκδόσεων Γραφείου Τύπου της Β. Αντιπροσωπίας της Ιταλίας στην Ελλάδα. Ο Fortunato Perilla βιογραφείται μονάχα στο Λεξικό του Ζώη και σε κανένα άλλο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό ή άλλη Εγκυκλοπαίδεια. Το πιθανότερο είναι, το πρόσωπό του να ταυτίζεται με τον Φραγκίσκο Περιλλά[9] (1874-;), Γάλλο ιστορικό της Τέχνης και ζωγράφο, συγγραφέα μελετών της βυζαντινής και νεοελληνικής ιστορίας και τέχνης. Δημοσίευσε πολλά λευκώματα και έργα, όπως: Το Άγιον Όρος (1927), Οδηγός του Αγίου Όρους, Δαφνί (1928), Μυστράς, Χίος: το νησί της ευτυχίας (1928), Τα νησιά της Ελλάδος, Μακεδονία, Ακουαρέλες της Ελλάδος, Στη χώρα των Κενταύρων, Το 1821 και ο Μακρυγιάννης, Αττικοί περίπατοι και Παλιά Αθήνα.
Όσον αφορά στον ελληνιστή Roger Milliex,[10] γεννήθηκε το 1913 στη Μασσαλία και πέθανε στην Αθήνα στις 9.7.2006[11]. Σπούδασε φιλολογία στα Πανεπιστήμια της Εξ-αν-Προβάνς και της Σορβόννης και το 1936 ήρθε στην Ελλάδα ως καθηγητής του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών[12], όπου αργότερα έγινε υποδιευθυντής και διευθυντής σπουδών, ενώ το 1939 νυμφεύθηκε την πεζογράφο Τατιάνα Γκρίτση - Milliex[13].Στην Ελλάδα, διακρίθηκε για την σημαντική πολιτισμική δραστηριότητά του, αποκορύφωμα της οποίας αποτελεί η έκθεση Αφιέρωμα στην Ελλάδα (Hommage à la Grèce), που έλαβε χώρα στο Γαλλικό Ινστιτούτο το 1949. Τα έργα σύγχρονης τέχνης που περιελάμβανε η έκθεση προσφέρθηκαν από κορυφαίους Γάλλους καλλιτέχνες ως ένδειξη αλληλεγγύης στους Έλληνες της Αντίστασης και συγκεντρώθηκαν με πρωτοβουλία του ζεύγους Milliex[14].
Τέλος, στην έντονη πνευματική του δραστηριότητα, ξεχωριστή θέση έχουν τα έργα του: Ά l’école du peuple grec (1940-1944) [Στο σχολείο του ελληνικού λαού (1940-1944)] (1946), Ο Αδαμάντιος Κοραής για το γαλλικό πολιτισμό – Ο Victor Hugo πιστός φίλος της Ελλάδας (1953), Chypre [Κύπρος] (1963), Ημερολόγιο και μαρτυρίες του πολέμου και της κατοχής (1982), καθώς και το πλήθος των μελετών του με κυρίως γαλλο-ελληνική θεματολογία, όπως Charles Péguy et les éternelles valeurs grecques [Ο Σαρλ Πεγκύ και οι παντοτινές ελληνικές αξίες] (1940), Les Universitaires et Intellectuels de Grèce au service de la Résistance [Οι Πανεπιστημιακοί και Διανοούμενοι της Ελλάδας στην υπηρεσία της Αντίστασης] (1945), Mistral et la Grèce [Ο Μιστράλ και η Ελλάδα] (1972), Φιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατημένης Κρήτης (Ομιλία, Ακαδημία Αθηνών 1991).
Η σπουδαιότητα των επτά ανέκδοτων Επιστολικών κειμένων δεν κρίνεται μόνο από τις σημαντικές προσωπικότητες των αλληλογράφων αλλά και από το πλούσιο περιεχόμενό τους, σχετικό με θέματα λογοτεχνικής, λαογραφικής, γλωσσικής και ζακυνθινολογικής βιβλιογραφίας, κοινωνικής δραστηριότητας και ιστορικής πραγματικότητας.
Οι δύο Επιστολές γράφονται από τον Louis Roussel, απευθύνονται στον Λεωνίδα Χ. Ζώη και φυλάσσονται στο Αρχείο του τελευταίου[15]. Η πρώτη συντάσσεται στα γαλλικά τον Αύγουστο του 1922 - λίγες μόλις ημέρες πριν την Μικρασιατική Καταστροφή - και η δεύτερη στα ελληνικά τον Φεβρουάριο του 1926.
Η επόμενη Επιστολή γράφεται από τον ίδιο τον Λεωνίδα Ζώη στα ιταλικά, τον Μάρτιο του 1942. Απευθύνεται στον Fortunato Perilla και αντίγραφό της σώζεται σε ένα από τα ανέκδοτα «Επιστολάρια» του Ζακύνθιου ιστοριοδίφη. Ο Perilla απαντώντας στον Ζώη, γράφει την επόμενη Επιστολή στα ιταλικά, τον ίδιο μήνα, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, καθώς κι ένα πρόχειρο κι αχρονολόγητο σημείωμα στα γαλλικά. Τα κείμενά αυτά, αν και ήσσονος σημασίας, συγκριτικά με τις υπόλοιπες Επιστολές, μαρτυρούν τη συνεργατική σχέση που διατηρούσε ο Ζώης με έναν ακόμα διανοούμενο και γνωστό άνθρωπο των Τεχνών της εποχής του.
Οι υπόλοιπες δύο Επιστολές γράφονται από τον ίδιο τον Λεωνίδα Ζώη στη γαλλική γλώσσα και αντίγραφά τους σώζονται στα ανέκδοτα «Επιστολάριά» του. Το αντίγραφο της πρώτης Επιστολής είναι αχρονολόγητο, απευθύνεται στον Louis Roussel κι εφόσον αποτελεί απάντηση στο πρώτο γράμμα του Γάλλου λογίου, συμπεραίνουμε ότι γράφτηκε τον Σεπτέμβριο του 1922. Η δεύτερη Επιστολή συντάσσεται, αντιγράφεται κι αποστέλλεται στον Γάλλο ελληνιστή Roger Milliex τον Ιανουάριο του 1955, δύο σχεδόν χρόνια πριν το θάνατο του ακάματου Ζακυνθινού λογίου[16].
Το σύνολο των επτά Επιστολών παρουσιάζεται στη συνέχεια με χρονολογική σειρά κι έχοντας υποστεί, όπου χρειάστηκε, την απόδοση στα νέα ελληνικά και τον απαραίτητο σχολιασμό.
Η ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΑ. Με τον Louis Roussel
1η Επιστολή Roussel [17]
24 août 1922
Cher Monsieur,
Me voici de retour à Athènes, sans incident. Je me hâte de vous remercier du charmant accueil que vous m’avez réservé dans votre belle île, vous, et Mrs Saloutsis et Dasis. Grâce à vous, j’ai passé une très agréable semaine.
J’ai lu avec le plus grand intérêt les publications que vous avez eu la gentillesse de me donner. Votre étude sur Foscolo fixe des points intéressants, la Patridographia est d’une admirable précision et d’une grande clarté, et votre travail sur les corporations à Zante est une contribution excellente à l’histoire sociale de l’île. Elle m’a particulièrement intéressé.J’ai lu aussi avec un grand plaisir les œuvres de notre bon poète. L’inspiration patriotique élève très haut ses conceptions. Il me semble en particulier que, dans l’hymne à la grande Grèce, le poète qui n’a pas craint de rappeler le rythme et même des phrases de Solomos, a su ne pas rester au-dessous de son magnifique modèle.
Je vous envoie par le même courrier quelques exemplaires de celles de mes œuvres dont j’ai des exemplaires disponibles et je vous prie de les distribuer, comme il était convenu à ceux de vos amis que ces choses peuvent intéresser.
Il y a: 8 Karagheuz, tome I et tome II
8 Kalvos
4 Livres de Contes
2 Brochures sur la Langue dans les Έcoles.
Veuillez me faire savoir si vous avez reçu ces chefs-d’œuvre.
Si vous pouvez rassembler quelque chose de votre admirable dictionnaire de Zante, pensez à moi. Je vous en serai très reconnaissant.
J’écris à de Boccard, pour qu’il vous envoie ma Grammaire: il suffira que vous lui fassiez un article, que je lui enverrai.
Ά vous revoir, monsieur. Merci encore de toute votre amabilité.
Toutes mes amitiés aux personnes que j’ai eu le plaisir de connaître grâce à vous. Excusez-moi de vous avoir dérangé à un moment où votre deuil aurait demandé plutôt du repos, et croyez-moi bien amicalement à vous.
RousselLouis
Έcole Française d’Athènes
Rue Didot
Athènes.
Μετάφραση
24 Αυγούστου 1922
Αγαπητέ Κύριε,
Ορίστε που επέστρεψα στην Αθήνα χωρίς απρόοπτα. Σπεύδω να σας ευχαριστήσω για την γοητευτική φιλοξενία που μου επεφυλάξατε στο όμορφο νησί σας[18], εσείς και οι κύριοι Σαλούτσης[19] και Δάσης[20]. Χάρη σε σας, πέρασα μια πολύ ευχάριστη εβδομάδα.
Διάβασα με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον τα δημοσιεύματα που είχατε την ευγένεια να μου δώσετε. Η μελέτη σας για το Φώσκολο[21] καθορίζει ενδιαφέροντα σημεία, η Πατριδογραφία[22] είναι αξιοθαύμαστης ακρίβειας και μεγάλης σαφήνειας, και η δουλειά σας για τις συντεχνίες[23] στη Ζάκυνθο είναι μια εξαίρετη συμβολή στην κοινωνική ιστορία του νησιού. Μ’ ενδιέφερε ιδιαίτερα.
Διάβασα επίσης με μεγάλη ευχαρίστηση τα έργα του καλού μας ποιητή[24]. Η πατριωτική έμπνευση ανεβάζει πολύ ψηλά τις επινοήσεις του. Μου φαίνεται ιδιαιτέρως ότι στον ύμνο στην μεγάλη Ελλάδα[25], ο ποιητής που δε φοβάται να θυμίσει το ρυθμό και ακόμα τις φράσεις του Σολωμού, ήξερε να μην υστερήσει από το θαυμάσιο πρότυπό του.
Σας στέλνω με το ίδιο ταχυδρομείο μερικά αντίτυπα από τα έργα μου που έχω διαθέσιμα αντίτυπα και σας παρακαλώ να τα διανείμετε, όπως αρμόζει σε όσους από τους φίλους σας που τέτοια πράγματα μπορεί να τους ενδιαφέρουν.
Υπάρχουν: 8 Καραγκιόζηδες (τόμος Ι και τόμος ΙΙ)[26]
8 Κάλβοι[27]
4 Βιβλία Παραμυθιών[28]
2 Μπροσούρες για τη Γλώσσα στα Σχολεία[29].
Γνωστοποιήστε μου αν λάβατε αυτά τα αριστουργήματα.
Αν μπορείτε να συγκεντρώσετε κάτι από το θαυμάσιο λεξικό σας της Ζακύνθου, σκεφθείτε με. Θα σας είμαι πολύ ευγνώμων.
Γράφω στον Ντε Μποκάρ, για να σας στείλει τη Γραμματική μου[30]: θα αρκεί να του κάνετε ένα άρθρο, για να του το στείλω.
Εις το επανειδείν, κύριε. Ευχαριστώ πολύ για όλη σας την καλοσύνη.
Τους χαιρετισμούς μου στους ανθρώπους που είχα την ευχαρίστηση να γνωρίσω χάρη σε σας. Με συγχωρείτε που σας ενόχλησα σε μια στιγμή κατά την οποία το πένθος σας θα απαιτούσε κυρίως ανάπαυση, και πιστέψτε με, πολύ φιλικά δικό σας.
Roussel
Louis
Γαλλική Σχολή Αθηνών[31]
Οδός Διδότου
Αθήνα
Απάντηση Ζώη στην 1η Επιστολή Roussel
Cher M[onsieu]r Roussel,
Avec une joie extraordinaire je viens de recevoir votre lettre et le paquet des livres, que vous aviez la bonté de m’envoyer pour les distribuer aux amis. Je le ferai avec grand plaisir et bien vite. Les amis Ms Salutsis et Dassis vous remercieront particulièrement.
Vos opinions favorables pour mes humbles œuvres je garderai comme un indice honorable d’un savant et cher ami, auquel je n’ai rien fait -à cause de circonstances connus- qu’un devoir imposé. Je ne manquerai pas de chercher partout mon Dictionnaire et vous l’envoyer à temps, soit en volumes.Veuillez, M[onsieur], d’agréer l’expression de mes sentiments les plus sincères.
Tout – à – vous
L. Z.
< Ά M[onsieu]r Louis Roussel. Prof[esseur] Rue Sina 29-31> Athènes.>
Μετάφραση
Αγαπητέ Κύριε Roussel,
Με μεγάλη χαρά μόλις έλαβα το γράμμα σας και το πακέτο με τα βιβλία, που είχατε την καλοσύνη να μου στείλετε για να τα διανείμω σε φίλους. Θα το κάνω με μεγάλη ευχαρίστηση και πολύ γρήγορα. Οι φίλοι κύριοι Σαλούτσης και Δάσης θα σας ευχαριστήσουν ιδιαίτερα.
Θα κρατήσω τις ευνοϊκές σας γνώμες για τα ταπεινά μου έργα σαν μια αξιότιμη ένδειξη ενός ειδήμονα και αγαπητού φίλου, για τον οποίο δεν έκανα τίποτα –εξαιτίας των γνωστών περιστάσεων- εκτός του επιβεβλημένου καθήκοντος. Δε θα παραλείψω να ψάξω παντού το Λεξικό μου και να σας το στείλω εγκαίρως, έστω και σε τεύχη[32].
Αποδεχθείτε, Κύριε, την έκφραση των πιο ειλικρινών μου αισθημάτων.
Δικός σας
Λ.Ζ.
< Στον Κύριο Louis Roussel, Καθηγητή Οδός Σίνα 29-31[33]> Αθήνα. >
2η Επιστολή Roussel ( Καρτ-Ποστάλ) [34]
[Πρώτη Πλευρά]
Monsieur L. Ζώη
«Αι Μούσαι»[35]
Ζάκυνθος
Grèce
[Κύρια Πλευρά]
Φίλτατε κύριε,
Έλαβα τ’ όμορφό σας βιβλίο, και πολύ σας ευχαριστώ. Θα γράψω για δαύτο πιθανώς στο διπλό μου νούμερο του Φλεβάρη[36]. Παρακαλώ να σημειώσετε πως δεν έχω τίποτα κοινό με τον Π. Ρουσσέλ[37] που διορίστηκε διευθυντής της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα. Πέστε στους φίλους σας συγγραφείς να μη με ξεχνάνε. Χαιρετίσματα στον κ. Σαλούτση και σε όσους γνώρισα στο Τζάντε. Φιλικότατα.
Roussel
Louis
Β. Με τον Fortunato Perilla
Επιστολή Ζώη
Μετάφραση
Αθήνα 8-ΙΙΙ-942
<Οδός Μιχαήλ Βόδα 120>
Αγαπητέ Κύριε Καθηγητά,
Έχω την τιμή να σας στείλω, μαζί με μια μικρή μου δουλειά, την λίστα των ονομάτων που μου είχατε ζητήσει.
Θα μου επιτρέψει μου η ευγένειά σας να σας παρακαλέσω να έχετε στο νου σας την τελευταία μου παράκληση, σχετικά με τις μεταφράσεις από τα ιταλικά στα ελληνικά οποιουδήποτε βιβλίου ή εγγράφου, παλιού ή καινούργιου, ώστε να μπορέσουμε να διαφυλάξουμε τουλάχιστον ένα μέρος της γεμάτης ένδεια ζωής.
Δεχθείτε τα αισθήματα της μεγάλης μου εκτίμησης των οποίων έχω την τιμή να είμαι αφοσιωμένος.
Λ. Ζώης
Καθηγητή Κύριο Perilla
Οδός Βασιλίσσης Σοφίας Αθήνα
Απάντηση Perilla [38] στην Επιστολή Ζώη
24 Αυγούστου 1922
Αγαπητέ Κύριε,
Ορίστε που επέστρεψα στην Αθήνα χωρίς απρόοπτα. Σπεύδω να σας ευχαριστήσω για την γοητευτική φιλοξενία που μου επεφυλάξατε στο όμορφο νησί σας[18], εσείς και οι κύριοι Σαλούτσης[19] και Δάσης[20]. Χάρη σε σας, πέρασα μια πολύ ευχάριστη εβδομάδα.
Διάβασα με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον τα δημοσιεύματα που είχατε την ευγένεια να μου δώσετε. Η μελέτη σας για το Φώσκολο[21] καθορίζει ενδιαφέροντα σημεία, η Πατριδογραφία[22] είναι αξιοθαύμαστης ακρίβειας και μεγάλης σαφήνειας, και η δουλειά σας για τις συντεχνίες[23] στη Ζάκυνθο είναι μια εξαίρετη συμβολή στην κοινωνική ιστορία του νησιού. Μ’ ενδιέφερε ιδιαίτερα.
Διάβασα επίσης με μεγάλη ευχαρίστηση τα έργα του καλού μας ποιητή[24]. Η πατριωτική έμπνευση ανεβάζει πολύ ψηλά τις επινοήσεις του. Μου φαίνεται ιδιαιτέρως ότι στον ύμνο στην μεγάλη Ελλάδα[25], ο ποιητής που δε φοβάται να θυμίσει το ρυθμό και ακόμα τις φράσεις του Σολωμού, ήξερε να μην υστερήσει από το θαυμάσιο πρότυπό του.
Σας στέλνω με το ίδιο ταχυδρομείο μερικά αντίτυπα από τα έργα μου που έχω διαθέσιμα αντίτυπα και σας παρακαλώ να τα διανείμετε, όπως αρμόζει σε όσους από τους φίλους σας που τέτοια πράγματα μπορεί να τους ενδιαφέρουν.
Υπάρχουν: 8 Καραγκιόζηδες (τόμος Ι και τόμος ΙΙ)[26]
8 Κάλβοι[27]
4 Βιβλία Παραμυθιών[28]
2 Μπροσούρες για τη Γλώσσα στα Σχολεία[29].
Γνωστοποιήστε μου αν λάβατε αυτά τα αριστουργήματα.
Αν μπορείτε να συγκεντρώσετε κάτι από το θαυμάσιο λεξικό σας της Ζακύνθου, σκεφθείτε με. Θα σας είμαι πολύ ευγνώμων.
Γράφω στον Ντε Μποκάρ, για να σας στείλει τη Γραμματική μου[30]: θα αρκεί να του κάνετε ένα άρθρο, για να του το στείλω.
Εις το επανειδείν, κύριε. Ευχαριστώ πολύ για όλη σας την καλοσύνη.
Τους χαιρετισμούς μου στους ανθρώπους που είχα την ευχαρίστηση να γνωρίσω χάρη σε σας. Με συγχωρείτε που σας ενόχλησα σε μια στιγμή κατά την οποία το πένθος σας θα απαιτούσε κυρίως ανάπαυση, και πιστέψτε με, πολύ φιλικά δικό σας.
Roussel
Louis
Γαλλική Σχολή Αθηνών[31]
Οδός Διδότου
Αθήνα
Απάντηση Ζώη στην 1η Επιστολή Roussel
Cher M[onsieu]r Roussel,
Avec une joie extraordinaire je viens de recevoir votre lettre et le paquet des livres, que vous aviez la bonté de m’envoyer pour les distribuer aux amis. Je le ferai avec grand plaisir et bien vite. Les amis Ms Salutsis et Dassis vous remercieront particulièrement.
Vos opinions favorables pour mes humbles œuvres je garderai comme un indice honorable d’un savant et cher ami, auquel je n’ai rien fait -à cause de circonstances connus- qu’un devoir imposé. Je ne manquerai pas de chercher partout mon Dictionnaire et vous l’envoyer à temps, soit en volumes.Veuillez, M[onsieur], d’agréer l’expression de mes sentiments les plus sincères.
Tout – à – vous
L. Z.
< Ά M[onsieu]r Louis Roussel. Prof[esseur] Rue Sina 29-31> Athènes.>
Μετάφραση
Αγαπητέ Κύριε Roussel,
Με μεγάλη χαρά μόλις έλαβα το γράμμα σας και το πακέτο με τα βιβλία, που είχατε την καλοσύνη να μου στείλετε για να τα διανείμω σε φίλους. Θα το κάνω με μεγάλη ευχαρίστηση και πολύ γρήγορα. Οι φίλοι κύριοι Σαλούτσης και Δάσης θα σας ευχαριστήσουν ιδιαίτερα.
Θα κρατήσω τις ευνοϊκές σας γνώμες για τα ταπεινά μου έργα σαν μια αξιότιμη ένδειξη ενός ειδήμονα και αγαπητού φίλου, για τον οποίο δεν έκανα τίποτα –εξαιτίας των γνωστών περιστάσεων- εκτός του επιβεβλημένου καθήκοντος. Δε θα παραλείψω να ψάξω παντού το Λεξικό μου και να σας το στείλω εγκαίρως, έστω και σε τεύχη[32].
Αποδεχθείτε, Κύριε, την έκφραση των πιο ειλικρινών μου αισθημάτων.
Δικός σας
Λ.Ζ.
< Στον Κύριο Louis Roussel, Καθηγητή Οδός Σίνα 29-31[33]> Αθήνα. >
2η Επιστολή Roussel ( Καρτ-Ποστάλ) [34]
[Πρώτη Πλευρά]
Monsieur L. Ζώη
«Αι Μούσαι»[35]
Ζάκυνθος
Grèce
[Κύρια Πλευρά]
Φίλτατε κύριε,
Έλαβα τ’ όμορφό σας βιβλίο, και πολύ σας ευχαριστώ. Θα γράψω για δαύτο πιθανώς στο διπλό μου νούμερο του Φλεβάρη[36]. Παρακαλώ να σημειώσετε πως δεν έχω τίποτα κοινό με τον Π. Ρουσσέλ[37] που διορίστηκε διευθυντής της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα. Πέστε στους φίλους σας συγγραφείς να μη με ξεχνάνε. Χαιρετίσματα στον κ. Σαλούτση και σε όσους γνώρισα στο Τζάντε. Φιλικότατα.
Roussel
Louis
Β. Με τον Fortunato Perilla
Επιστολή Ζώη
Atene 8-III-942
Caro S[igno]r[e] Prof[essore],
Ho l’onore d’inviarla, con un piccolo mio lavoro, la lista dei nomi che mi ha chiesto.
Mi permettera V[ostra] S[ignoria] pregarla di tenere a mento l’ultima mia preghiera, riguardante le traduzioni dall’italiano in greco di qualunque libro o documento, antico o nuovo, per poter risparmiare almeno una parte dello stretto vivere.
Gradisca i sensi dell’alta mia considerazione di cui ho l’onore di essere De[votissi]m[o] Aff[ezio]n[atissimo]
L. Zois
S[igno]r[e] Prof[essore] Perilla
Via Regina Sofia Atene
Caro S[igno]r[e] Prof[essore],
Ho l’onore d’inviarla, con un piccolo mio lavoro, la lista dei nomi che mi ha chiesto.
Mi permettera V[ostra] S[ignoria] pregarla di tenere a mento l’ultima mia preghiera, riguardante le traduzioni dall’italiano in greco di qualunque libro o documento, antico o nuovo, per poter risparmiare almeno una parte dello stretto vivere.
Gradisca i sensi dell’alta mia considerazione di cui ho l’onore di essere De[votissi]m[o] Aff[ezio]n[atissimo]
L. Zois
S[igno]r[e] Prof[essore] Perilla
Via Regina Sofia Atene
Μετάφραση
Αθήνα 8-ΙΙΙ-942
<Οδός Μιχαήλ Βόδα 120>
Αγαπητέ Κύριε Καθηγητά,
Έχω την τιμή να σας στείλω, μαζί με μια μικρή μου δουλειά, την λίστα των ονομάτων που μου είχατε ζητήσει.
Θα μου επιτρέψει μου η ευγένειά σας να σας παρακαλέσω να έχετε στο νου σας την τελευταία μου παράκληση, σχετικά με τις μεταφράσεις από τα ιταλικά στα ελληνικά οποιουδήποτε βιβλίου ή εγγράφου, παλιού ή καινούργιου, ώστε να μπορέσουμε να διαφυλάξουμε τουλάχιστον ένα μέρος της γεμάτης ένδεια ζωής.
Δεχθείτε τα αισθήματα της μεγάλης μου εκτίμησης των οποίων έχω την τιμή να είμαι αφοσιωμένος.
Λ. Ζώης
Καθηγητή Κύριο Perilla
Οδός Βασιλίσσης Σοφίας Αθήνα
Απάντηση Perilla [38] στην Επιστολή Ζώη
14 marzo1942 – XXo
Gentilissimo amico,
grazie anzitutto dell’interessante pubblicazione che avete voluto offirmi – e grazie pure per gl’indirizzi fornitimi.
Io avrei la possibilità di utilizzare per l’Ufficio la Vostra attività : ma siamo tanto lontani e non c’é verso di communicare con la frequenza che sarebbe necessaria. Come fare ? venite a vedermi, oggi stesso se vi é possibile - Parleremo e, lo spero, «arrangeremo» questa faccenda -
Io sarò in Ufficio dalle 4 alle 8 pomeridiane.
Tanti cordiali saluti
Vostro aff[ezionatissi]mo
Perilla
Μετάφραση
14 Μαρτίου 1942 – 20ος
Ευγενέστατε φίλε,
Ευχαριστώ πρώτα απ’ όλα για την ενδιαφέρουσα δημοσίευση που θελήσατε να μου προσφέρετε – κι ευχαριστώ επίσης για τις διευθύνσεις που μου προμηθεύσατε.
Θα είχα τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσω τη δραστηριότητά σας για το Γραφείο: αλλά είμαστε τόσο απομακρυσμένοι και δεν υπάρχει τρόπος να επικοινωνούμε με την συχνότητα που θα ήταν απαραίτητη. Τι να κάνουμε; Ελάτε να με δείτε, σήμερα αν σας είναι δυνατό – Θα μιλήσουμε και, το πιστεύω, «θα βολέψουμε» αυτήν την υπόθεση –
Θα είμαι στο Γραφείο από τις 4 έως τις 8 απογευματινές.
Πολλούς εγκάρδιους χαιρετισμούς.
Δικός σας αφοσιωμένος
Perilla
Σημείωμα Perilla[39]
Cher Monsieur,
Veuillez venir / à mon bureau / (Reine Sophie, 20) / pour commencer / notre travail du / Dictionnaire Zantiote. / Je vous attendrai / entre 5 et 6 h / Cordialement
Perilla
Μετάφραση
Αγαπητέ Κύριε,
Ελάτε στο γραφείο μου (Βασιλίσσης Σοφίας 20) για ν’ αρχίσουμε τη δουλειά μας για το Ζακυνθινό Λεξικό. Θα σας περιμένω μεταξύ των ωρών 5 και 6. Εγκάρδια,
Perilla
Γ. Με τον Roger Milliex
Επιστολή Ζώη στον Roger Milliex
Palaion Faliron
Dexamenis 15.
Cher monsieur Roger Milliex,
Je vous remercie de tout coeur pour “Les îles Ioniennes et la France” votre précieux cadeau reçu les premiers jours de la Nouvelle Année.
Croyez moi, vous avez fait revivre en moi la belle époque de mon enfance, lorsque avec une joie inouïe je recevais de mes parents les cadeaux de Noël.
Mais votre cadeau me donne l’occasion de communiquer, soit que mentalement avec une personne qui fait honneur aux lettres françaises et grecques et laquelle je n’ai pas de con[tact][40] personnel.
J’ai lu votre œuvre avec l’attention et l’intérêt que lui sont dus.J’ai joui de l’esprit lumineux français dans ce travail d’une apparence si artistique comme dans un film exposé avec une précision mathématique et avec les con[duites][41] précises de l’écrivain sur tout ce qui concerne la Grèce et spécialement nos îles ioniennes si cruellement endommagées pendant la catastrophe du mois d’août 1953 et pour laquelle vous exprimez si gentiment votre sympathie. //
Mon long service aux Archives de Zante avait permis de concentrer suffisant matériel inédit, concernant les époques 1797 et 1807 de l’occupation française de l’Heptanése. Malheureusement l’incendie des Archives m’a privé non seulement du résultat de mes si longs efforts, mais surtout de grand honneur que j’aurais pris en le dédicant, presque complet, à vous.
Et maintenant une prière.Si après la décision du Conseil de Ministre, a commencé par l’Imprimerie de l’ Έtat, l’impression de mes deux œuvres l’Histoire de Zante et le Dictionnaire Historique et Biographique de Zante. Puisque dans le Dictionnaire sont mentionnés les noms de ceux qui, de quelque manière ont contribué à la recherche de l’histoire de Zante, je voudrais bien y comprendre, en peu de mots, vos notices biographiques si vous daignez d’accepter.
Veuillez agréer, cher M[onsieu]r avec mes remerciements, l’expression de mes sentiments les plus dévoués.
L. Zois
20-1-55.
Μετάφραση
Παλαιόν Φάληρον
Δεξαμενής 15.
Αγαπητέ κύριε Roger Milliex,
Σας ευχαριστώ ολόψυχα για «Τα Ιόνια νησιά και τη Γαλλία»[42] το πολύτιμο δώρο σας που έλαβα τις πρώτες μέρες της Καινούργιας χρονιάς.
Πιστέψτε με, κάνατε να αναβιώσει μέσα μου η ωραία εποχή της παιδικής μου ηλικίας, όταν με μια πρωτάκουστη χαρά λάμβανα απ’ τους γονείς μου τα δώρα των Χριστουγέννων.
Αλλά το δώρο σας μου έδωσε την ευκαιρία να επικοινωνήσω, έστω και νοερά με ένα πρόσωπο που τιμά τα γαλλικά και τα ελληνικά γράμματα και με το οποίο δεν έχω προσωπική επαφή.
Διάβασα το έργο σας με την προσοχή και το ενδιαφέρον που του οφείλονται.
Χάρηκα το φωτεινό γαλλικό πνεύμα σ’ αυτή τη δουλειά μιας εμφάνισης τόσο καλλιτεχνικής όπως σε μια ταινία που εκτίθεται με μια μαθηματική ακρίβεια και με τις ακριβείς καθοδηγήσεις του συγγραφέα για όλα όσα αφορούν στην Ελλάδα και ειδικά στα δικά μας ιόνια νησιά, τόσο βάναυσα ζημιωμένα κατά τη διάρκεια της καταστροφής του Αυγούστου του 1953[43] και για την οποία εκφράζετε τόσο ευγενικά τη συμπάθειά σας.
Η μακρά μου θητεία[44] στα Αρχεία της Ζακύνθου μου επέτρεψε να συγκεντρώσω επαρκή ανέκδοτο υλικό, σχετικά με τις εποχές 1797 και 1807 της γαλλικής κατοχής της Επτανήσου. Δυστυχώς, η πυρκαγιά των Αρχείων μου στέρησε όχι μόνο το αποτέλεσμα των τόσο μακρών προσπαθειών μου, αλλά κυρίως την μεγάλη τιμή που θα είχα πάρει αφιερώνοντάς το, σχεδόν πλήρες, σε σας.
Και τώρα μια παράκληση.
Μετά την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, άρχισε από το Εθνικό Τυπογραφείο, η έκδοση των δύο μου έργων, η Ιστορία της Ζακύνθου[45] και το Λεξικό Ιστορικό και Βιογραφικό της Ζακύνθου[46]. Καθώς στο Λεξικό αναφέρονται τα ονόματα όλων αυτών που, με κάποιο τρόπο συνεισέφεραν στην έρευνα της ιστορίας της Ζακύνθου, θα ήθελα πολύ να συμπεριληφθούν εκεί, με λίγα λόγια, το βιογραφικό σας σημείωμα, αν καταδέχεσθε να δεχθείτε[47].
Αποδεχθείτε, αγαπητέ Κύριε, μαζί με τις ευχαριστίες μου, την έκφραση των πιο αφοσιωμένων μου αισθημάτων.
Λ. Ζώης
20-1-55.
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Σύμφωνα με τις βασικές αρχές τις Επιστολογραφίας, τα κύρια κριτήρια για τη δημοσίευση επιστολικών κειμένων παραμένουν πάντοτε το περιεχόμενό τους, η υπογραφή του αποστολέα και το όνομα του παραλήπτη. Όσον αφορά στην Επιστολή που δημοσιεύουμε στη συνέχεια, το περιεχόμενο της παρουσιάζει έντονο γραμματειακό και ψυχογραφικό ενδιαφέρον. Το όνομα του αποστολέα είναι γνωστό και σεβαστό˙ αυτό του Λεωνίδα Χ. Ζώη, αλλά το όνομα του παραλήπτη, μας είναι άγνωστο. Εν τούτοις, η παρουσίασή της κρίνεται επιτακτική, αφού το περιεχόμενό της φωτίζει το ήθος του αποστολέα, υπογραμμίζοντας τα γνήσια πνευματικά στοιχεία της προσωπικότητάς του.
Η Επιστολή αντιγράφεται εδώ από το ανέκδοτο «Επιστολάριον» του Λεωνίδα Χ. Ζώη, είναι γραμμένη στη γαλλική γλώσσα, εκτείνεται σε τρεις σελίδες του «Επιστολάριου» και φέρει ημερομηνία της 15/27.3.1899. Ακολούθως, παρουσιάζεται το Επιστολικό κείμενο και η απόδοσή του στην ελληνική, ως εξής:
Zante ce 15/27 Mars 1899.
Monsieur
J’ai considéré un grand honneur pour moi la lettre que vous m’avez expédiée par l’entremise de Mr Έtienne Marzochi; et je ne pouvais la considérer autrement, puisque elle me présente l’occasion d’entrer en correspondance avec un personnage très – respectable, jouissant d’une grande et bien méritée réputation dans le monde des lettres.
Cet honneur est rehaussé par votre demande de vouloir traduire dans votre langue universelle mon modeste ouvrage sur Saint Denis, et je me hâte de vous donner toute autorisation en ce qui regarde mes ouvrages publiés ainsi qu’inédits, qui ne seront pas en petit nombre dans l’avenir.
Vos jugements savants sur mes ouvrages, unis à ceux d’autres personnages distingués, sont pour moi la seule satisfaction de mes travaux assidus pour les lettres et l’histoire, à qui j’ai sacrifié ma jeunesse et je sacrifierai le reste de ma vie.
Croyez, Monsieur, que dénués dans notre petite province de tout moyen néces//saire, tant matériel aussi bien qu’intellectuel pour une ample étude, ce que nous faisons est bien au dessus de nos forces. Pour cette raison nos faibles travaux doivent être jugés avec indulgence.
En dehors de mes écrits que je vous ai expédiés par l’entremise de Mr E. Marzochi, vous en recevrez aujourd’hui quelques autres encore que j’ai pu recueillir, car le recueil de tous ces petits travaux épars dans des journaux et des revues, est tout à fait impossible. Je vous enverrai prochainement un nouvel exemplaire de mon ouvrage (Saint Denis) avec toutes les corrections que j’ai pu apporter au texte italien des documents rédigés dans cette langue. Je me permets à ce propos de remarquer que dans la publication il ne s’est pas glissé de fautes typographiques, mais que c’est reproduction fidèle des pièces originales.
Je ne manquerai pas de recommander à tous mes amis des Îles Ioniennes, qui excellent dans les lettres, de vous faire parvenir leurs écrits.
Je vous suis reconnaissant de la publication prochaine de ma biographie, dont les notes // vous ont été fournies, si je ne me trompe, par mon ami distingué Mr E. Marzochi, une des étoiles brillantes de la pléiade des frères. Ricordan, André et Έtienne Marzochi, qui comptent parmi les rares poètes et lettrés que la Grèce moderne puisse offrir, et dont notre patrie est fière à juste titre.
Avant d’achever ces quelques lignes, je crois de mon devoir de vous exprimer de nouveau ma vive reconnaissance pour vos jugements empreints de tant de bienveillance à l’égard des mes modestes écrits, et de vous prier de vouloir bien excuser le retard que j’ai mis à répondre à votre lettre. Je me croirais vraiment heureux si je pourrai vous servir en quoi que ce soit, et je vous prie de me commander librement dans la certitude que vous trouverez en moi un ami respectueux et dévoué.
Veuillez agréer, Mr, l’assurance de ma haute considération.
Léonidas Ch. Zoïs
Μετάφραση
Ζάκυνθος 15/27 Μαρτίου 1899.
Κύριε,
Θεώρησα μεγάλη τιμή για μένα το γράμμα που μου στείλατε με τη μεσολάβηση του κ. Στέφανου Μαρτζώκη[48]˙ και δεν μπορούσα να το θεωρήσω διαφορετικά, αφού μου παρουσιάζει την ευκαιρία να αρχίσω αλληλογραφία με ένα πρόσωπο πολύ σεβαστό, που χαίρει μεγάλης κι εντελώς δίκαιας φήμης στο χώρο των γραμμάτων.
Αυτή η τιμή είναι ανυψωμένη από την αίτησή σας να θέλετε να μεταφράσετε στη διεθνή σας γλώσσα το μέτριο έργο μου για τον Άγιο Διονύσιο[49], και σπεύδω να σας δώσω κάθε εξουσιοδότηση σε ότι αφορά στα δημοσιευμένα, καθώς και στα αδημοσίευτα έργα μου, που στο μέλλον δε θα είναι λίγα.
Οι σοφές σας κρίσεις για τα έργα μου, ενωμένες μ’ αυτές άλλων διακεκριμένων προσώπων, είναι για μένα η μόνη ικανοποίηση για τις συνεπείς μου εργασίες σχετικά με τα γράμματα και την ιστορία, στα οποία θυσίασα τη νεότητά μου και θα θυσιάσω το υπόλοιπο της ζωής μου.
Πιστέψτε, Κύριε, ότι στερούμενοι στη μικρή μας επαρχία όλα τα απαραίτητα μέσα τόσο υλικά όσο και πνευματικά για μια ευρεία μελέτη, αυτό που κάνουμε είναι κατά πολύ πάνω από τις δυνάμεις μας. Γι’ αυτό το λόγο οι αδύναμές μας εργασίες πρέπει να κριθούν με επιείκεια.
Εκτός από τα γραπτά που σας έστειλα με τη μεσολάβηση του κ. Στ. Μαρτζώκη, θα σας στείλω ακόμα σήμερα μερικά άλλα, που μπόρεσα να μαζέψω, καθώς η συλλογή όλων αυτών των μικρών εργασιών, διασκορπισμένων σε εφημερίδες και περιοδικά είναι εντελώς αδύνατη. Σύντομα θα σας στείλω ένα καινούργιο αντίτυπο του έργου μου (Άγιος Διονύσιος) με όλες τις διορθώσεις που μπόρεσα να επιφέρω στο ιταλικό κείμενο των εγγράφων που συντάχθηκαν σ’ αυτή τη γλώσσα. Επιτρέπω στον εαυτό μου μ΄ αυτά τα λόγια να σημειώσει ότι στην έκδοση το κείμενο δεν γλίστρησε σε τυπογραφικά λάθη, αλλά ότι είναι πιστή αναπαράσταση των πρωτότυπων κομματιών.
Δε θα παραλείψω να συστήσω σε όλους τους φίλους μου από τα Ιόνια Νησιά που αριστεύουν στα γράμματα να σας στείλουν τα γραπτά τους.
Σας είμαι ευγνώμων για την προσεχή έκδοση της βιογραφίας μου, της οποίας οι σημειώσεις, σας προμηθεύτηκαν, αν δεν απατώμαι, από τον ξεχωριστό μου φίλο κ. Στ. Μαρτζώκη, έναν από τους λαμπερούς αστέρες της πλειάδας των αδελφών. Ρικορντάν[50], Ανδρέας[51] και Στέφανος Μαρτζώκης που υπολογίζονται μεταξύ των σπάνιων ποιητών και διανοούμενων που η σύγχρονη Ελλάδα μπορεί να προσφέρει και για τους οποίους η πατρίδα μας είναι δικαίως υπερήφανη.
Πριν ολοκληρώσω αυτές τις λίγες γραμμές, θεωρώ χρέος μου να σας εκφράσω εκ νέου την έντονη ευγνωμοσύνη μου για τις όλο καλοσύνη κρίσεις σας σχετικά με τα μέτρια γραπτά μου και να σας παρακαλέσω να συγχωρέσετε την καθυστέρησή μου να απαντήσω στο γράμμα σας. Θα θεωρώ τον εαυτό μου πραγματικά χαρούμενο αν θα μπορέσω να σας είμαι χρήσιμος σε οτιδήποτε είναι αυτό, και σας παρακαλώ να μου δώσετε παραγγελίες ελεύθερα με την βεβαιότητα ότι θα βρείτε σε μένα έναν φίλο που σας σέβεται και σας είναι αφοσιωμένος.
Δεχθείτε, Κύριε, τη διαβεβαίωση της μεγάλης μου εκτίμησης.
Λεωνίδας Χ. Ζώης
Διαβάζοντας προσεκτικά και αναλύοντας την Επιστολή αυτή, ο υποψιασμένος αναγνώστης μπορεί να διαισθανθεί περί της ταυτότητας του άγνωστου παραλήπτη. Σύμφωνα με τις προσεγγίσεις μας, πρόκειται για τον Γάλλο κορυφαίο ελληνιστή και μελετητή της νεοελληνικής γραμματείας Έmile Legrand[52] (1841-1903), τον γνωστό βιβλιογράφο, με τα κορυφαία έργα Bibliographie Hellénique [Ελληνική Βιβλιογραφία] και Bibliographie Ioniénne [Ιονική Βιβλιογραφία]. Η θέση μας αυτή διατυπώνεται με βάση τους εξής συλλογισμούς:
1. Ο παραλήπτης της Επιστολής του Ζώη είναι Γάλλος. Αυτό συνεπάγεται από το ότι ο Ζώης γράφει την Επιστολή του στην γαλλική, «στη διεθνή σας γλώσσα», όπως αναφέρει, για να τιμήσει τον αλληλογράφο του, καθώς και από το γεγονός ότι ο Στέφανος Μαρτζώκης που μεσολαβεί μεταξύ των δύο αλληλογράφων, κατοικούσε το 1899 στο Παρίσι και είχε πρόσβαση στους παρισινούς φιλολογικούς κύκλους.
2. Ο Ζώης γράφει με ύφος γεμάτο δέος και εξαιρετική ευγένεια. Απευθύνεται σε «ένα πρόσωπο πολύ σεβαστό, που χαίρει μεγάλης κι εντελώς δίκαιας φήμης στο χώρο των γραμμάτων». Όσο φιλοφρονητική κι αν θεωρήσουμε τη διάθεση του Ζώη, αντιλαμβανόμαστε ότι ο παραλήπτης είναι μια σημαντική προσωπικότητα των γραμμάτων και ότι γνώρισε την αποδοχή και την καταξίωση από τους σύγχρόνους του, κάτι που συμβαίνει στην περίπτωση του Έmile Legrand.
3. Εφόσον ο παραλήπτης επιθυμεί να μεταφράσει το έργο του Ζώη, Ο Άγιος Διονύσιος Προστάτης Ζακύνθου από την ελληνική προς την «διεθνή» του γλώσσα, γίνεται εύκολα κατανοητό ότι η γνώση του της ελληνικής ήταν άψογη, ακριβώς όπως και του Legrand που από το 1887 κατείχε την έδρα του Καθηγητή της Νέας Ελληνικής Γλώσσας και Φιλολογίας στη Σχολή Ανατολικών Γλωσσών του Παρισιού.
4. Υπογραμμίσαμε και παραπάνω ότι μεταξύ των αλληλογράφων μεσολαβεί ο ποιητής Στέφανος Μαρτζώκης. Στην περίπτωση που παραλήπτης της Επιστολής είναι ο Έmile Legrand, ο Μαρτζώκης μπορεί κάλλιστα να είναι ο μεσολαβητής, αφού η φιλία και η συνεργασία μεταξύ Μαρτζώκη και Legrand είναι γνωστές[53], δεδομένης και της έκδοσης των Σονέτων του Μαρτζώκη από τους Έmile Legrand και Hubert Pernot[54].
5. Από την ανέκδοτη αλληλογραφία μεταξύ του Hubert Pernot και του Λεωνίδα Ζώη[55], επικυρώνουμε το γεγονός ότι Legrand και Ζώης διατηρούσαν αλληλογραφία, είχαν συνεργατικές σχέσεις και ο Ζακύνθιος ιστοριοδίφης βοηθούσε πάντα πρόθυμα τον Γάλλο Καθηγητή, όπως ακριβώς υπόσχεται στην υπό μελέτη Επιστολή γράφοντας, «Θα θεωρώ τον εαυτό μου πραγματικά χαρούμενο αν θα μπορέσω να σας χρησιμεύσω σε οτιδήποτε είναι αυτό, και σας παρακαλώ να μου παραγγείλετε ελεύθερα με την βεβαιότητα ότι θα βρείτε σε μένα έναν φίλο που σας σέβεται και σας είναι αφοσιωμένος».6. Στην εν λόγω αταυτοποίητη Επιστολή ο Ζώης υπογραμμίζει: «Δε θα παραλείψω να συστήσω σε όλους τους φίλους μου από τα Ιόνια Νησιά που αριστεύουν στα γράμματα να σας στείλουν τα γραπτά τους». Στη φράση του αυτή δε γίνεται παρά να αναρωτηθούμε: Γιατί ο Ζώης θα συστήσει μόνο στους Επτανήσιους φίλους του, να στείλουν τα έργα τους στον παραλήπτη της Επιστολής του, και όχι και στους άλλους συνεργάτες ή φίλους του από την υπόλοιπη Ελλάδα; Η απάντηση έγκειται ίσως στο ότι ο Ζώης επιθυμεί να βοηθήσει τον Έmile Legrand στη συλλογή όσο το δυνατό περισσότερων τίτλων Επτανησιακών έργων και μελετών για την βιβλιογράφησή τους και την ολοκληρωμένη σύνταξη της Ιονικής Βιβλιογραφίας.
Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση της Επιστολής αυτής, ευελπιστούμε στην μελλοντική πλήρη ταυτοποίηση του παραλήπτη με το πρόσωπο του νεοελληνιστή Καθηγητή Έmile Legrand, μέσω περαιτέρω μεθοδικής έρευνας. Εξάλλου, η ανεύρεση της αλληλογραφίας Legrand – Ζώη, που προς το παρόν λανθάνει, αποτελεί αδιαμφισβήτητο ερευνητικό desideratum.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Καθηγητή Γεωργίου Μπαμπινιώτη, «Τυπολογία του πολιτισμικού μας συγκερασμού», άρθρο στον ημερήσιο Τύπο. Αναδημοσίευση στο Έκφραση Έκθεση για το Ενιαίο Λύκειο. Θεματικοί Κύκλοι, ΟΕΔΒ 2001, σ. 445-449.[2] Βλ. σχετικά, Φ. Μπουμπουλίδου, Νεοελληνική Επιστολογραφία. Α΄ Επιστολές του Διονυσίου Ρώμα, Ίδρυμα Νεοελληνικών Σπουδών, Αθήναι 1985, σ. 5-8 (Πρόλογος).[3] Βλ. ενδεικτικά α) Νίκου Γρυπάρη, Ανέκδοτα γράμματα του Γρηγορίου Ξενόπουλου στον Λεωνίδα Χ. Ζώη, (φιλολογική-εκδοτική επιμέλεια, Δ. Σέρρας), εκδ. Δήμος Ζακυνθίων, Ζάκυνθος 2001, β) Διονύση Σέρρα, «Ανέκδοτες Επιστολές (1917-1949) της Μαριέττας Γιαννοπούλου-Μινώτου στον Λεωνίδα Χ. Ζώη», Επτανησιακά Φύλλα, 22 (2002) 413-507, γ) Του ίδιου, Επιστολές από το ανέκδοτο «Επιστολάριον» του Ζώη προς τον Αρχιδούκα Σαλβατόρ της Αυστρίας, στο «Λουδοβίκος Σαλβατόρ και Λεωνίδας Χ. Ζώης. Γραφές για τη Γνωριμία και τη Συνεργασία τους», ό.π., 24 (2004) 256-280, και δ) Δέσποινας Καποδίστρια, αποσπάσματα από ανέκδοτες Επιστολές του Μανουήλ Ιω. Γεδεών προς τον Λεωνίδα Χ. Ζώη, στο «Συμβολή στις σχέσεις Ζακύνθου-Κωνσταντινουπόλεως. Ο Λεωνίδας Χ. Ζώης και η Εκκλησιαστική Αλήθεια», ό.π. 26 (2006) 64-74.[4] Ευχαριστούμε θερμά τον φιλόλογο και ακαταπόνητο εκδότη των Επτανησιακών Φύλλων κύριο Διονύση Σέρρα για την ευγενική παραχώρηση των Επιστολών που παρουσιάζονται σ’ αυτή τη μελέτη.[5] Για τον Louis Roussel, βλ. α) Ελευθερουδάκη Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν, Εκδοτικός Οίκος Ελευθερουδάκη, Αθήνα, τ. 11, σ. 191, β) Λ. Χ. Ζώη, Λεξικόν Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου, Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Αθήναι 1963, τ. 1, σ. 566 εξ. και γ) Νέα Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, Εκδόσεις Χάρη Πάτση, 27 (1980) 633.[6] Τέλλου Άγρα, «Ρουσσέλ Λουδοβίκος», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, Ιδρυτής Ιδιοκτήτης Παύλος Δρανδάκης, Εκδοτικός Οργανισμός ο «Φοίνιξ» Ε.Π.Ε., τ. ΚΑ΄, σ. 272 εξ.[7] Βλ. Νίκου Γρυπάρη, ό.π., σ. 186.[8] Για τον Fortunato Perilla, βλ. Λ. Χ. Ζώη, ό.π., σ. 525 εξ.[9] Για τον Φραγκίσκο Περιλλά, βλ. στα σχετικά λήμματα α) Ελευθερουδάκη Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν, Εκδοτικός Οίκος Ελευθερουδάκη, Αθήνα, τ. 10, σ. 606, β) Π. Ν. Παπά, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, «Πυρσός» Ανώνυμος Εταιρία Εκδόσεων και Γραφικών Τεχνών, τ. Κ΄, σ. 14, και γ) Π. Π. Κ., Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν, Έκδοσις της Εγκυκλοπαιδικής Επιθεωρήσεως «ΗΛΙΟΣ», Αθήναι, τ. ΙΗ΄, σ. 231.[10] Βλ. Δ. Δασκαλόπουλου, «Μιλλιέξ Ροζέ», Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα, 42 (1996) 197 εξ.[11] Για τον θάνατο του Roger Milliex, βλ. [Ανωνύμου], «Φινάλε για μια ιστορία φιλελληνισμού», Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, σ. 41 (Ένθετο Ορίζοντες, σ. 7), 10.7.2006.[12] Μια σημαντική μαρτυρία για το ήθος και τον χαρακτήρα του Roger Milliex, μας προσέφερε η κυρία Ταζή Πετροπούλου - Μάνεση (γεν. 1920), μαθήτρια το 1939 και μετέπειτα συνάδελφος του Milliex στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Σύμφωνα με την μαρτυρία της κ. Πετροπούλου, ο Milliex υπήρξε άνθρωπος βαθύτατα μορφωμένος, πολύ δημοκρατικός και συνάμα θρησκευόμενος. Δίδαξε στους μαθητές του, Γάλλους θρησκευόμενους συγγραφείς και ποιητές όπως ο François Mauriac και ο Charles Péguy. Επρόκειτο για έναν ωραίο κι ευθυτενή άνθρωπο που του άρεσε η οδοιπορία. Αποκαλυπτικό για την ευγένεια του ήθους του Roger Milliex, είναι και το εξής περιστατικό που μας διηγήθηκε η κ. Ταζή Πετροπούλου: Όταν το 1939, η κ. Πετροπούλου τελείωσε το Cours Supérieur (χρονιά τελειοποίησης της γαλλικής γλώσσας στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών) δεν της απονεμήθηκε, όπως συνηθιζόταν, το βραβείο απόδοσης που εδικαιούτο. Ο Milliex της χάρισε τότε ένα βιβλίο ποιημάτων του Charles Péguy, γράφοντάς της ως αφιέρωση ότι εκείνο το μικρό βιβλίο ήταν πολύ πιο σημαντικό από το βραβείο που ενώ άξιζε δεν πήρε. Δυστυχώς, το βιβλίο ποιημάτων του Charles Péguy με την αφιέρωση, καθώς και φωτογραφίες του Milliex με την τάξη της κ. Πετροπούλου στο Γαλλικό Ινστιτούτο, καταστράφηκαν στην σεισμοπυρκαγιά του 1953. Ευχαριστούμε θερμά την κυρία Ταζή Πετροπούλου που τόσο αυθόρμητα κι ευγενικά, μας παρεχώρησε όλα τα παραπάνω στοιχεία, στην τόσο πολύτιμη προφορική της μαρτυρία.[13] Βλ. Δ. Δασκαλόπουλου, «Μιλλιέξ – Γκρίτση Τατιάνα», ό.π., σ. 198.[14] Βλ. και Μ.-Ελ. Χριστόφογλου, «Η Μεταπολεμική Τέχνη» στο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 9 (2003) 276 εξ.[15] Για το Αρχείο Ζώη, βλ. ενδεικτικά α) Διονύση Σέρρα, «Για το Αρχείο του Λ. Χ. Ζώη και του Ν. Γρυπάρη», Επτανησιακά Φύλλα, 18 (1997) 125-128 και β) Του ίδιου, «Άγνωστο αρχειακό υλικό του Λεωνίδα Χ. Ζώη (1865-1956)», ΣΤ΄ Διεθνές Πανιόνιο Συνέδριο, Ζάκυνθος 1997, (Πρακτικά), εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2000, τ. 1, σ. 515-523.[16] Ο Λ. Χ. Ζώης πέθανε στις 17 Δεκεμβρίου 1956.[17] Η Επιστολή είναι μονοσέλιδη και δακτυλογραφημένη με μοβ μελάνι σε υπόλευκο αρίγωτο «τσιγαρόχαρτο» γραφής, χρησιμοποιούμενο σε δακτυλογραφική μηχανή. Έχει διαστάσεις 29x22,2εκ. και φέρει τη χειρόγραφη υπογραφή του αποστολέα.[18] Σύμφωνα με την Επιστολή αυτή, ο Louis Roussel επισκέφθηκε τη Ζάκυνθο στα μέσα του Καλοκαιριού του 1922 κι όχι έναν χρόνο πριν («Αφίκετο εις Ζάκυνθον την 26 ιουλ[ίου] 1921»), όπως εκ παραδρομής γράφει ο Λ. Χ. Ζώης, βλ. Λεξικόν…, τ. 1, σ. 567. Επιπλέον, στη μελέτη του Νίκου Γρυπάρη, βλ. ό.π., σ. 187 (σημείωση 3), διαβάζουμε τα ακόλουθα: «Από το ανέκδοτο προσωπικό ημερολόγιο του Ζώη φαίνεται πως ο Roussel επισκέφτηκε τη Ζάκυνθο στις 25 Ιούλη 1922: “26 Ιουλίου 1922: Χθες ήλθεν ο καθηγ. της Γαλλίας κ. Λ. Ρουσσέλ. Σήμερον μετέβημεν μετ’ αυτού, Αντων. Δάση και Α. Σαλούτση εις Αβριακόν δι’ αμάξης”. Και την επομένη 27 Ιούλη 1922: “Μετέβημεν ομοίως δι’ ιδίων εις Καλαμάκι δι’ αμάξης”. ».[19] Άγγελος – Μάρκος – Ιωάννης Σαλούτσης (1861-1936). Ανώτερος υπάλληλος της Αγγλικής Τηλεγραφικής Εταιρείας Eastern και ποιητής. Τιμήθηκε με τον Αργυρό Σταυρό του Σωτήρος. Ποιητικές συλλογές του: Στιχουργήματα (1908), Εθνικά τραγούδια (1913), Στην Γαλλικήν σημαίαν (1918). Βλ. Λ. Χ. Ζώη, ό.π., σ. 577.[20] Αντώνιος Δάσης (;-1923) εμπορομεσίτης. Βλ. ό.π., σ. 146.[21] Μέχρι το 1922, έτος κατά το οποίο γράφεται η παρούσα επιστολή, ο Λ. Χ. Ζώης είχε δημοσιεύσει τις ακόλουθες δύο μελέτες για τον Ούγο Φώσκολο: α) Casa del Foscolo e suo imprigionamento, Zante, 1888, και β) «Τα οστά του Φωσκόλου εν Ιταλία», Χαραυγή, Δ΄ (1914) 74 εξ. Κατά συνέπεια, δεν ξέρουμε σε ποια από τις δύο αναφέρεται ο Roussel. Βλ. Λ. Χ. Ζώη, «Αναγραφή Δημοσιευμάτων 1885-1951», Ανάτυπον εκ των Νεοελληνικών, εν Αθήναις 1951, σ. VII.[22] Πρόκειται για την μελέτη του Ζώη, Πατριδογραφία Ζακύνθου, (α΄ έκδ. 1892, ε΄ έκδ. 1913). Βλ. ό.π., σ. ΧΙΙΙ.[23] Αναφορά στην μελέτη του Ζώη, Αι εν Ζακύνθω συντεχνίαι, Ζάκυνθος 1893. Βλ. ό.π., σ. XVIII.[24] Εννοείται ο Άγγελος Σελούτσης.[25] Μνεία για τον Ύμνο εις την Μεγάλην Ελλάδα του Αγγέλου Σαλούτση που κυκλοφόρησε στη Ζάκυνθο το 1920 ως παράρτημα των Μουσών. Βλ. Λ. Χ. Ζώη, Λεξικόν…, τ. 1, 672.[26] Πρόκειται για τη μελέτη του Roussel, Karagheuz ou un théâtre d’ombres à Athènes [Καραγκιόζης ή ένα θέατρο σκιών στην Αθήνα]. Ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε το 1921 στην Αθήνα από το Τυπογραφείο της Βασιλικής Αυλής, Α. Ραφτάνη.[27] Εννοείται η μελέτη του Roussel, La versification d’ André Kalvos [Η στιχουργία του Ανδρέα Κάλβου], που κυκλοφόρησε στο Παρίσι το 1921 και στην Αθήνα το 1922 από τις εκδόσεις Ραφτάνη.[28] Αναφορά στο βιβλίο του Roussel, Le livre des contes [Το βιβλίο των παραμυθιών], που κυκλοφόρησε στην Αθήνα στις αρχές της δεκαετίας του ’20.[29] Πρόκειται για την μπροσούρα που εξέδωσε ο Roussel, με τίτλο Η γλωσσική διδασκαλία εις τα δημοτικά σχολεία και η έκθεσις της επιτροπής, έκδοση περιοδικού Αδερφοσύνη, το 1921.[30] Εννοείται το βιβλίο του Roussel, Grammaire descriptive du Roméique littéraire [Περιγραφική γραμματική των λογοτεχνικών Ρωμαίικων], που κυκλοφόρησε το 1922 στο Παρίσι από τις εκδόσεις E. de Boccard.[31] Η Γαλλική Σχολή Αθηνών ιδρύθηκε το 1846 και αποτελεί το παλαιότερο Ίδρυμα αρχαιολογικής έρευνας που ιδρύθηκε από αλλοδαπούς στην Ελλάδα. Η προσφορά της Γαλλικής Σχολής των Αθηνών στην επιστήμη είναι μεγάλη και το αρχαιολογικό ερευνητικό της έργο ιδιαίτερα σημαντικό, αφού ανέδειξε το κρητικό ανάκτορο στα Μάλια της Κρήτης, τις αρχαιότητες της Θάσου, μεγάλο μέρος της αρχαίας πόλης του Άργους, καθώς και τα μεγάλα ελληνικά ιερά των Δελφών και της Δήλου. Βλ. σχετικά, Β. Λαμπρινουδάκη, «Αρχαιολογικά ιδρύματα στην Ελλάδα», (λήμμα «Αρχαιολογία»), Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα, 11 (1996) 246.[32] Το Λεξικόν Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου άρχισε να δημοσιεύεται το 1878 στο Περιοδικό Αι Μούσαι υπό τον τίτλο Λεξικόν Φιλολογικόν και Ιστορικόν Ζακύνθου. Σύμφωνα με την «Αναγραφή Δημοσιευμάτων 1885-1951» του Λ. Χ. Ζώη, ο Α΄ τόμος κυκλοφόρησε το 1898, ο Β΄ το 1901, ο Γ΄ το 1919 κι ακολούθησε ο Δ΄ τόμος, (βλ. «Αναγραφή…», σ. XXVI).[33] Διεύθυνση του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.[34] Το κείμενο είναι γραμμένο με μαύρο μελάνι σε Καρτ-Ποστάλ διαστάσεων 13,6x8,6εκ. Στο αριστερό μέρος της πρώτης πλευράς και πλάγια, διαβάζουμε τα στοιχεία του Αποστολέα: «Roussel / Montpellier / Fac. des Lettres» (Roussel / Μονπελιέ / Φιλοσοφική Σχολή). To Καρτ-Ποστάλ φέρει σφραγίδα ταχυδρομείου με ημερομηνία 19.2.[19]26.[35] Αι Μούσαι, το δεκαπενθήμερο περιοδικό που εξέδιδε ο Λ. Χ. Ζώης, στη Ζάκυνθο και κατόπιν στην Αθήνα, από το 1892 έως το 1941, βλ. και Γ. Κόκλα–Παπαδάτου, «Περιοδικά και εφημερίδες της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου. Ζακυνθινά περιοδικά», Περιοδικό «Ζάκυνθος ’85», Αθήνα 1986, σ. 121-124.[36] Δυστυχώς, και παρά τις επίμονες προσπάθειές μας στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στην Βιβλιοθήκη «Octave Merlier» του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, καθώς και στα Σπουδαστήρια Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας και Βυζαντινών/Νεοελληνικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, δεν στάθηκε δυνατόν να εντοπίσουμε το περιοδικό Libre, ώστε να βρούμε την εν λόγω βιβλιοπαρουσίαση ή ακόμα να καταλάβουμε σε ποιο βιβλίο του Λ. Χ. Ζώη αναφέρεται ο Roussel.[37] Εννοείται ο Πιερ Ρουσσέλ (Pierre Roussel). Βλ. [Ανωνύμου], Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα, 52 (1992) 303. Εκεί διαβάζουμε: «Γάλλος ελληνιστής (1881-1945), διευθυντής της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής (1925) και αργότερα καθηγητής στην Σορβόνη. Έγραψε μελέτες που αναφέρονται στην ιστορία και την θρησκεία τών Ελλήνων κατά τους ελληνιστικούς χρόνους.»[38] Η χειρόγραφη Επιστολή είναι γραμμένη με μαύρο μελάνι σε υπόλευκο αρίγωτο χαρτί, διαστάσεων 17x19,6 εκ., κομμένο από μπλοκ. Στο πίσω μέρος της σελίδας, με μαύρο μελάνι είναι γραμμένο το όνομα του παραλήπτη: «m Leonidas Zoïs» [κ. Λεωνίδα Ζώη].[39] Το χειρόγραφο σημείωμα είναι γραμμένο με μαύρο μολύβι σε υποκίτρινο προχειροσχισμένο και κακοσχισμένο στην αριστερή του πλευρά έντυπο τηλεγραφήματος, διαστάσεων 14,7x10,5εκ.[40] Κενό στο πρωτότυπο κείμενο.[41] Κενό στο πρωτότυπο κείμενο.[42] Εννοείται πιθανόν η μελέτη του Milliex, «Η Γαλλία εν τη ‘Επτανησιακή Ιστορία’».[43] Για τους καταστροφικούς σεισμούς τον Αύγουστο του 1953 στα νότια Ιόνια Νησιά, βλ. τα Αφιερωματικά τεύχη α) Μνήμη και Ζωή. Πενήντα χρόνια από τους Σεισμούς του 1953, Επτανησιακά Φύλλα, 23 (2003) τχ 3-4 και β) Αφιέρωμα. Ζάκυνθος 1953-2003. Πενήντα χρόνια από τους σεισμούς, Περίπλους, 18 (2003) τχ 52. Πρβλ. Ζακύνθου Κατάβασις. Σεισμοί 1953. Ματιές στο Αθηναϊκό τύπο, Εκδ. Αστερίας, 2003.[44] Ο Λ. Χ. Ζώης εργάστηκε στο Αρχειοφυλακείο Ζακύνθου από το 1894 ως το 1936.[45] Αναφορά στο έργο του Λ. Χ. Ζώη, Ιστορία της Ζακύνθου που κυκλοφόρησε στην Αθήνα το 1955, χωρίς όμως να αναφέρεται ότι είναι έκδοση του Εθνικού Τυπογραφείου.[46] Εννοείται το Λεξικόν Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου. Βλ. και υποσημείωση 32.[47] Πράγματι, ο Milliex ανταποκρίνεται σ’ αυτήν την παράκληση του Ζώη και συνεπώς, στο Λεξικόν Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου υπάρχει εκτενές λήμμα που αφορά στον Milliex, στις σπουδές και στην εργογραφία του, καθώς επίσης και στο γεγονός ότι «Ο κ. Μιλλιέ[ξ] επέδειξε στοργικόν πόνον και μεγάλον ενδιαφέρον υπέρ των σεισμοπλήκτων Ζακ.[υνθίων]». Βλ. τ.1, σ. 425.[48] Στέφανος Μαρτζώκης (1855-1913) Ζακύνθιος ποιητής, από του τελευταίους εκπροσώπους της Επτανησιακής Σχολής. Κυριότερα έργα του: Sonnets [Σονέτα] (Παρίσι 1899), Ποιήματα (Αθήνα 1901) και Νέα Ποιήματα (Αθήνα 1906). Βλ. Γλυκ. Πρωτοπαπά – Μπουμπουλίδου, «Μαρτζώκης Στέφανος», Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα, 40 (1996) 398.[49] Εννοείται το έργο του Ζώη, Ο Άγιος Διονύσιος Προστάτης Ζακύνθου που κυκλοφόρησε στη Ζάκυνθο το 1895. Βλ. Λ. Χ. Ζώη, «Αναγραφή…», σ. XV.[50] Μέμνων, Ricordano ή Ντάνο Μαρτζώκης (1844-1902). Αδελφός του Στέφανου Μαρτζώκη και καθηγητής στο Γυμνάσιο Ζακύνθου. Στα έργα του συγκαταλέγονται φιλολογικές και ιστορικές μελέτες, ποιητικές συλλογές και μεταφράσεις. Βλ. Λ. Χ. Ζώη, Λεξικόν…, τ. 1, σ. 400 εξ.[51] Ανδρέας Μαρτζώκης (1849-1923) ποιητής από τους «ήσσονες» της Επτανησιακής Σχολής, αδελφός του Στέφανου Μαρτζώκη. Έγραψε λυρικά ποιήματα και σατιρικά στιχουργήματα. Το μεγαλύτερο έργο του θεωρείται το αφηγηματικό ποίημα Ο Γούμενος της Αναφωνήτρας (Εν Αθήναις 1889). Βλ. Γλυκ. Πρωτοπαπά – Μπουμπουλίδου, «Μαρτζώκης Ανδρέας», Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα 40 (1996) 398.[52] Περισσότερα για τον Έmile Legrand, βλ. Αικατερίνης Κουμαριανού, «Λεγκράν Εμίλ», ό.π., 38 (1996) 33.[53] Βλ. σχετικά, Νίκου Γρυπάρη, Νεοελληνικά Φιλολογικά Παραλειπόμενα, Αθήνα 1977, σ. 93-98 και 121 εξ.[54] Hubert Pernot (1870-1946), ο Γάλλος νεοελληνιστής Καθηγητής της Σορβόννης και μαθητής του Legrand, που μετά το θάνατο του δασκάλου του συμπλήρωσε και εξέδωσε την Ιονική Βιβλιογραφία (1910). Βλ. [Ανωνύμου], «Περνό Υμπέρ», ό.π., 49 (1992) 49.[55] Οι ανέκδοτες Επιστολές μεταξύ Pernot και Ζώη ανακοινώθηκαν από τον π. Παναγιώτη Καποδίστρια στο Διεθνές Συνέδριο «Πηγές Επτανησιακής Φιλολογίας (1500-1940)» (Κεφαλονιά 28-30.10.2006).
Gentilissimo amico,
grazie anzitutto dell’interessante pubblicazione che avete voluto offirmi – e grazie pure per gl’indirizzi fornitimi.
Io avrei la possibilità di utilizzare per l’Ufficio la Vostra attività : ma siamo tanto lontani e non c’é verso di communicare con la frequenza che sarebbe necessaria. Come fare ? venite a vedermi, oggi stesso se vi é possibile - Parleremo e, lo spero, «arrangeremo» questa faccenda -
Io sarò in Ufficio dalle 4 alle 8 pomeridiane.
Tanti cordiali saluti
Vostro aff[ezionatissi]mo
Perilla
Μετάφραση
14 Μαρτίου 1942 – 20ος
Ευγενέστατε φίλε,
Ευχαριστώ πρώτα απ’ όλα για την ενδιαφέρουσα δημοσίευση που θελήσατε να μου προσφέρετε – κι ευχαριστώ επίσης για τις διευθύνσεις που μου προμηθεύσατε.
Θα είχα τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσω τη δραστηριότητά σας για το Γραφείο: αλλά είμαστε τόσο απομακρυσμένοι και δεν υπάρχει τρόπος να επικοινωνούμε με την συχνότητα που θα ήταν απαραίτητη. Τι να κάνουμε; Ελάτε να με δείτε, σήμερα αν σας είναι δυνατό – Θα μιλήσουμε και, το πιστεύω, «θα βολέψουμε» αυτήν την υπόθεση –
Θα είμαι στο Γραφείο από τις 4 έως τις 8 απογευματινές.
Πολλούς εγκάρδιους χαιρετισμούς.
Δικός σας αφοσιωμένος
Perilla
Σημείωμα Perilla[39]
Cher Monsieur,
Veuillez venir / à mon bureau / (Reine Sophie, 20) / pour commencer / notre travail du / Dictionnaire Zantiote. / Je vous attendrai / entre 5 et 6 h / Cordialement
Perilla
Μετάφραση
Αγαπητέ Κύριε,
Ελάτε στο γραφείο μου (Βασιλίσσης Σοφίας 20) για ν’ αρχίσουμε τη δουλειά μας για το Ζακυνθινό Λεξικό. Θα σας περιμένω μεταξύ των ωρών 5 και 6. Εγκάρδια,
Perilla
Γ. Με τον Roger Milliex
Επιστολή Ζώη στον Roger MilliexPalaion Faliron
Dexamenis 15.
Cher monsieur Roger Milliex,
Je vous remercie de tout coeur pour “Les îles Ioniennes et la France” votre précieux cadeau reçu les premiers jours de la Nouvelle Année.
Croyez moi, vous avez fait revivre en moi la belle époque de mon enfance, lorsque avec une joie inouïe je recevais de mes parents les cadeaux de Noël.
Mais votre cadeau me donne l’occasion de communiquer, soit que mentalement avec une personne qui fait honneur aux lettres françaises et grecques et laquelle je n’ai pas de con[tact][40] personnel.
J’ai lu votre œuvre avec l’attention et l’intérêt que lui sont dus.J’ai joui de l’esprit lumineux français dans ce travail d’une apparence si artistique comme dans un film exposé avec une précision mathématique et avec les con[duites][41] précises de l’écrivain sur tout ce qui concerne la Grèce et spécialement nos îles ioniennes si cruellement endommagées pendant la catastrophe du mois d’août 1953 et pour laquelle vous exprimez si gentiment votre sympathie. //
Mon long service aux Archives de Zante avait permis de concentrer suffisant matériel inédit, concernant les époques 1797 et 1807 de l’occupation française de l’Heptanése. Malheureusement l’incendie des Archives m’a privé non seulement du résultat de mes si longs efforts, mais surtout de grand honneur que j’aurais pris en le dédicant, presque complet, à vous.
Et maintenant une prière.Si après la décision du Conseil de Ministre, a commencé par l’Imprimerie de l’ Έtat, l’impression de mes deux œuvres l’Histoire de Zante et le Dictionnaire Historique et Biographique de Zante. Puisque dans le Dictionnaire sont mentionnés les noms de ceux qui, de quelque manière ont contribué à la recherche de l’histoire de Zante, je voudrais bien y comprendre, en peu de mots, vos notices biographiques si vous daignez d’accepter.
Veuillez agréer, cher M[onsieu]r avec mes remerciements, l’expression de mes sentiments les plus dévoués.
L. Zois
20-1-55.
Μετάφραση
Παλαιόν Φάληρον
Δεξαμενής 15.
Αγαπητέ κύριε Roger Milliex,
Σας ευχαριστώ ολόψυχα για «Τα Ιόνια νησιά και τη Γαλλία»[42] το πολύτιμο δώρο σας που έλαβα τις πρώτες μέρες της Καινούργιας χρονιάς.
Πιστέψτε με, κάνατε να αναβιώσει μέσα μου η ωραία εποχή της παιδικής μου ηλικίας, όταν με μια πρωτάκουστη χαρά λάμβανα απ’ τους γονείς μου τα δώρα των Χριστουγέννων.
Αλλά το δώρο σας μου έδωσε την ευκαιρία να επικοινωνήσω, έστω και νοερά με ένα πρόσωπο που τιμά τα γαλλικά και τα ελληνικά γράμματα και με το οποίο δεν έχω προσωπική επαφή.
Διάβασα το έργο σας με την προσοχή και το ενδιαφέρον που του οφείλονται.
Χάρηκα το φωτεινό γαλλικό πνεύμα σ’ αυτή τη δουλειά μιας εμφάνισης τόσο καλλιτεχνικής όπως σε μια ταινία που εκτίθεται με μια μαθηματική ακρίβεια και με τις ακριβείς καθοδηγήσεις του συγγραφέα για όλα όσα αφορούν στην Ελλάδα και ειδικά στα δικά μας ιόνια νησιά, τόσο βάναυσα ζημιωμένα κατά τη διάρκεια της καταστροφής του Αυγούστου του 1953[43] και για την οποία εκφράζετε τόσο ευγενικά τη συμπάθειά σας.
Η μακρά μου θητεία[44] στα Αρχεία της Ζακύνθου μου επέτρεψε να συγκεντρώσω επαρκή ανέκδοτο υλικό, σχετικά με τις εποχές 1797 και 1807 της γαλλικής κατοχής της Επτανήσου. Δυστυχώς, η πυρκαγιά των Αρχείων μου στέρησε όχι μόνο το αποτέλεσμα των τόσο μακρών προσπαθειών μου, αλλά κυρίως την μεγάλη τιμή που θα είχα πάρει αφιερώνοντάς το, σχεδόν πλήρες, σε σας.
Και τώρα μια παράκληση.
Μετά την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, άρχισε από το Εθνικό Τυπογραφείο, η έκδοση των δύο μου έργων, η Ιστορία της Ζακύνθου[45] και το Λεξικό Ιστορικό και Βιογραφικό της Ζακύνθου[46]. Καθώς στο Λεξικό αναφέρονται τα ονόματα όλων αυτών που, με κάποιο τρόπο συνεισέφεραν στην έρευνα της ιστορίας της Ζακύνθου, θα ήθελα πολύ να συμπεριληφθούν εκεί, με λίγα λόγια, το βιογραφικό σας σημείωμα, αν καταδέχεσθε να δεχθείτε[47].
Αποδεχθείτε, αγαπητέ Κύριε, μαζί με τις ευχαριστίες μου, την έκφραση των πιο αφοσιωμένων μου αισθημάτων.
Λ. Ζώης
20-1-55.
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Σύμφωνα με τις βασικές αρχές τις Επιστολογραφίας, τα κύρια κριτήρια για τη δημοσίευση επιστολικών κειμένων παραμένουν πάντοτε το περιεχόμενό τους, η υπογραφή του αποστολέα και το όνομα του παραλήπτη. Όσον αφορά στην Επιστολή που δημοσιεύουμε στη συνέχεια, το περιεχόμενο της παρουσιάζει έντονο γραμματειακό και ψυχογραφικό ενδιαφέρον. Το όνομα του αποστολέα είναι γνωστό και σεβαστό˙ αυτό του Λεωνίδα Χ. Ζώη, αλλά το όνομα του παραλήπτη, μας είναι άγνωστο. Εν τούτοις, η παρουσίασή της κρίνεται επιτακτική, αφού το περιεχόμενό της φωτίζει το ήθος του αποστολέα, υπογραμμίζοντας τα γνήσια πνευματικά στοιχεία της προσωπικότητάς του.
Η Επιστολή αντιγράφεται εδώ από το ανέκδοτο «Επιστολάριον» του Λεωνίδα Χ. Ζώη, είναι γραμμένη στη γαλλική γλώσσα, εκτείνεται σε τρεις σελίδες του «Επιστολάριου» και φέρει ημερομηνία της 15/27.3.1899. Ακολούθως, παρουσιάζεται το Επιστολικό κείμενο και η απόδοσή του στην ελληνική, ως εξής:
Zante ce 15/27 Mars 1899.
Monsieur
J’ai considéré un grand honneur pour moi la lettre que vous m’avez expédiée par l’entremise de Mr Έtienne Marzochi; et je ne pouvais la considérer autrement, puisque elle me présente l’occasion d’entrer en correspondance avec un personnage très – respectable, jouissant d’une grande et bien méritée réputation dans le monde des lettres.
Cet honneur est rehaussé par votre demande de vouloir traduire dans votre langue universelle mon modeste ouvrage sur Saint Denis, et je me hâte de vous donner toute autorisation en ce qui regarde mes ouvrages publiés ainsi qu’inédits, qui ne seront pas en petit nombre dans l’avenir.
Vos jugements savants sur mes ouvrages, unis à ceux d’autres personnages distingués, sont pour moi la seule satisfaction de mes travaux assidus pour les lettres et l’histoire, à qui j’ai sacrifié ma jeunesse et je sacrifierai le reste de ma vie.
Croyez, Monsieur, que dénués dans notre petite province de tout moyen néces//saire, tant matériel aussi bien qu’intellectuel pour une ample étude, ce que nous faisons est bien au dessus de nos forces. Pour cette raison nos faibles travaux doivent être jugés avec indulgence.
En dehors de mes écrits que je vous ai expédiés par l’entremise de Mr E. Marzochi, vous en recevrez aujourd’hui quelques autres encore que j’ai pu recueillir, car le recueil de tous ces petits travaux épars dans des journaux et des revues, est tout à fait impossible. Je vous enverrai prochainement un nouvel exemplaire de mon ouvrage (Saint Denis) avec toutes les corrections que j’ai pu apporter au texte italien des documents rédigés dans cette langue. Je me permets à ce propos de remarquer que dans la publication il ne s’est pas glissé de fautes typographiques, mais que c’est reproduction fidèle des pièces originales.
Je ne manquerai pas de recommander à tous mes amis des Îles Ioniennes, qui excellent dans les lettres, de vous faire parvenir leurs écrits.
Je vous suis reconnaissant de la publication prochaine de ma biographie, dont les notes // vous ont été fournies, si je ne me trompe, par mon ami distingué Mr E. Marzochi, une des étoiles brillantes de la pléiade des frères. Ricordan, André et Έtienne Marzochi, qui comptent parmi les rares poètes et lettrés que la Grèce moderne puisse offrir, et dont notre patrie est fière à juste titre.
Avant d’achever ces quelques lignes, je crois de mon devoir de vous exprimer de nouveau ma vive reconnaissance pour vos jugements empreints de tant de bienveillance à l’égard des mes modestes écrits, et de vous prier de vouloir bien excuser le retard que j’ai mis à répondre à votre lettre. Je me croirais vraiment heureux si je pourrai vous servir en quoi que ce soit, et je vous prie de me commander librement dans la certitude que vous trouverez en moi un ami respectueux et dévoué.
Veuillez agréer, Mr, l’assurance de ma haute considération.
Léonidas Ch. Zoïs
Μετάφραση
Ζάκυνθος 15/27 Μαρτίου 1899.
Κύριε,
Θεώρησα μεγάλη τιμή για μένα το γράμμα που μου στείλατε με τη μεσολάβηση του κ. Στέφανου Μαρτζώκη[48]˙ και δεν μπορούσα να το θεωρήσω διαφορετικά, αφού μου παρουσιάζει την ευκαιρία να αρχίσω αλληλογραφία με ένα πρόσωπο πολύ σεβαστό, που χαίρει μεγάλης κι εντελώς δίκαιας φήμης στο χώρο των γραμμάτων.
Αυτή η τιμή είναι ανυψωμένη από την αίτησή σας να θέλετε να μεταφράσετε στη διεθνή σας γλώσσα το μέτριο έργο μου για τον Άγιο Διονύσιο[49], και σπεύδω να σας δώσω κάθε εξουσιοδότηση σε ότι αφορά στα δημοσιευμένα, καθώς και στα αδημοσίευτα έργα μου, που στο μέλλον δε θα είναι λίγα.
Οι σοφές σας κρίσεις για τα έργα μου, ενωμένες μ’ αυτές άλλων διακεκριμένων προσώπων, είναι για μένα η μόνη ικανοποίηση για τις συνεπείς μου εργασίες σχετικά με τα γράμματα και την ιστορία, στα οποία θυσίασα τη νεότητά μου και θα θυσιάσω το υπόλοιπο της ζωής μου.
Πιστέψτε, Κύριε, ότι στερούμενοι στη μικρή μας επαρχία όλα τα απαραίτητα μέσα τόσο υλικά όσο και πνευματικά για μια ευρεία μελέτη, αυτό που κάνουμε είναι κατά πολύ πάνω από τις δυνάμεις μας. Γι’ αυτό το λόγο οι αδύναμές μας εργασίες πρέπει να κριθούν με επιείκεια.
Εκτός από τα γραπτά που σας έστειλα με τη μεσολάβηση του κ. Στ. Μαρτζώκη, θα σας στείλω ακόμα σήμερα μερικά άλλα, που μπόρεσα να μαζέψω, καθώς η συλλογή όλων αυτών των μικρών εργασιών, διασκορπισμένων σε εφημερίδες και περιοδικά είναι εντελώς αδύνατη. Σύντομα θα σας στείλω ένα καινούργιο αντίτυπο του έργου μου (Άγιος Διονύσιος) με όλες τις διορθώσεις που μπόρεσα να επιφέρω στο ιταλικό κείμενο των εγγράφων που συντάχθηκαν σ’ αυτή τη γλώσσα. Επιτρέπω στον εαυτό μου μ΄ αυτά τα λόγια να σημειώσει ότι στην έκδοση το κείμενο δεν γλίστρησε σε τυπογραφικά λάθη, αλλά ότι είναι πιστή αναπαράσταση των πρωτότυπων κομματιών.
Δε θα παραλείψω να συστήσω σε όλους τους φίλους μου από τα Ιόνια Νησιά που αριστεύουν στα γράμματα να σας στείλουν τα γραπτά τους.
Σας είμαι ευγνώμων για την προσεχή έκδοση της βιογραφίας μου, της οποίας οι σημειώσεις, σας προμηθεύτηκαν, αν δεν απατώμαι, από τον ξεχωριστό μου φίλο κ. Στ. Μαρτζώκη, έναν από τους λαμπερούς αστέρες της πλειάδας των αδελφών. Ρικορντάν[50], Ανδρέας[51] και Στέφανος Μαρτζώκης που υπολογίζονται μεταξύ των σπάνιων ποιητών και διανοούμενων που η σύγχρονη Ελλάδα μπορεί να προσφέρει και για τους οποίους η πατρίδα μας είναι δικαίως υπερήφανη.
Πριν ολοκληρώσω αυτές τις λίγες γραμμές, θεωρώ χρέος μου να σας εκφράσω εκ νέου την έντονη ευγνωμοσύνη μου για τις όλο καλοσύνη κρίσεις σας σχετικά με τα μέτρια γραπτά μου και να σας παρακαλέσω να συγχωρέσετε την καθυστέρησή μου να απαντήσω στο γράμμα σας. Θα θεωρώ τον εαυτό μου πραγματικά χαρούμενο αν θα μπορέσω να σας είμαι χρήσιμος σε οτιδήποτε είναι αυτό, και σας παρακαλώ να μου δώσετε παραγγελίες ελεύθερα με την βεβαιότητα ότι θα βρείτε σε μένα έναν φίλο που σας σέβεται και σας είναι αφοσιωμένος.
Δεχθείτε, Κύριε, τη διαβεβαίωση της μεγάλης μου εκτίμησης.
Λεωνίδας Χ. Ζώης
Διαβάζοντας προσεκτικά και αναλύοντας την Επιστολή αυτή, ο υποψιασμένος αναγνώστης μπορεί να διαισθανθεί περί της ταυτότητας του άγνωστου παραλήπτη. Σύμφωνα με τις προσεγγίσεις μας, πρόκειται για τον Γάλλο κορυφαίο ελληνιστή και μελετητή της νεοελληνικής γραμματείας Έmile Legrand[52] (1841-1903), τον γνωστό βιβλιογράφο, με τα κορυφαία έργα Bibliographie Hellénique [Ελληνική Βιβλιογραφία] και Bibliographie Ioniénne [Ιονική Βιβλιογραφία]. Η θέση μας αυτή διατυπώνεται με βάση τους εξής συλλογισμούς:
1. Ο παραλήπτης της Επιστολής του Ζώη είναι Γάλλος. Αυτό συνεπάγεται από το ότι ο Ζώης γράφει την Επιστολή του στην γαλλική, «στη διεθνή σας γλώσσα», όπως αναφέρει, για να τιμήσει τον αλληλογράφο του, καθώς και από το γεγονός ότι ο Στέφανος Μαρτζώκης που μεσολαβεί μεταξύ των δύο αλληλογράφων, κατοικούσε το 1899 στο Παρίσι και είχε πρόσβαση στους παρισινούς φιλολογικούς κύκλους.
2. Ο Ζώης γράφει με ύφος γεμάτο δέος και εξαιρετική ευγένεια. Απευθύνεται σε «ένα πρόσωπο πολύ σεβαστό, που χαίρει μεγάλης κι εντελώς δίκαιας φήμης στο χώρο των γραμμάτων». Όσο φιλοφρονητική κι αν θεωρήσουμε τη διάθεση του Ζώη, αντιλαμβανόμαστε ότι ο παραλήπτης είναι μια σημαντική προσωπικότητα των γραμμάτων και ότι γνώρισε την αποδοχή και την καταξίωση από τους σύγχρόνους του, κάτι που συμβαίνει στην περίπτωση του Έmile Legrand.
3. Εφόσον ο παραλήπτης επιθυμεί να μεταφράσει το έργο του Ζώη, Ο Άγιος Διονύσιος Προστάτης Ζακύνθου από την ελληνική προς την «διεθνή» του γλώσσα, γίνεται εύκολα κατανοητό ότι η γνώση του της ελληνικής ήταν άψογη, ακριβώς όπως και του Legrand που από το 1887 κατείχε την έδρα του Καθηγητή της Νέας Ελληνικής Γλώσσας και Φιλολογίας στη Σχολή Ανατολικών Γλωσσών του Παρισιού.
4. Υπογραμμίσαμε και παραπάνω ότι μεταξύ των αλληλογράφων μεσολαβεί ο ποιητής Στέφανος Μαρτζώκης. Στην περίπτωση που παραλήπτης της Επιστολής είναι ο Έmile Legrand, ο Μαρτζώκης μπορεί κάλλιστα να είναι ο μεσολαβητής, αφού η φιλία και η συνεργασία μεταξύ Μαρτζώκη και Legrand είναι γνωστές[53], δεδομένης και της έκδοσης των Σονέτων του Μαρτζώκη από τους Έmile Legrand και Hubert Pernot[54].
5. Από την ανέκδοτη αλληλογραφία μεταξύ του Hubert Pernot και του Λεωνίδα Ζώη[55], επικυρώνουμε το γεγονός ότι Legrand και Ζώης διατηρούσαν αλληλογραφία, είχαν συνεργατικές σχέσεις και ο Ζακύνθιος ιστοριοδίφης βοηθούσε πάντα πρόθυμα τον Γάλλο Καθηγητή, όπως ακριβώς υπόσχεται στην υπό μελέτη Επιστολή γράφοντας, «Θα θεωρώ τον εαυτό μου πραγματικά χαρούμενο αν θα μπορέσω να σας χρησιμεύσω σε οτιδήποτε είναι αυτό, και σας παρακαλώ να μου παραγγείλετε ελεύθερα με την βεβαιότητα ότι θα βρείτε σε μένα έναν φίλο που σας σέβεται και σας είναι αφοσιωμένος».6. Στην εν λόγω αταυτοποίητη Επιστολή ο Ζώης υπογραμμίζει: «Δε θα παραλείψω να συστήσω σε όλους τους φίλους μου από τα Ιόνια Νησιά που αριστεύουν στα γράμματα να σας στείλουν τα γραπτά τους». Στη φράση του αυτή δε γίνεται παρά να αναρωτηθούμε: Γιατί ο Ζώης θα συστήσει μόνο στους Επτανήσιους φίλους του, να στείλουν τα έργα τους στον παραλήπτη της Επιστολής του, και όχι και στους άλλους συνεργάτες ή φίλους του από την υπόλοιπη Ελλάδα; Η απάντηση έγκειται ίσως στο ότι ο Ζώης επιθυμεί να βοηθήσει τον Έmile Legrand στη συλλογή όσο το δυνατό περισσότερων τίτλων Επτανησιακών έργων και μελετών για την βιβλιογράφησή τους και την ολοκληρωμένη σύνταξη της Ιονικής Βιβλιογραφίας.
Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση της Επιστολής αυτής, ευελπιστούμε στην μελλοντική πλήρη ταυτοποίηση του παραλήπτη με το πρόσωπο του νεοελληνιστή Καθηγητή Έmile Legrand, μέσω περαιτέρω μεθοδικής έρευνας. Εξάλλου, η ανεύρεση της αλληλογραφίας Legrand – Ζώη, που προς το παρόν λανθάνει, αποτελεί αδιαμφισβήτητο ερευνητικό desideratum.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Καθηγητή Γεωργίου Μπαμπινιώτη, «Τυπολογία του πολιτισμικού μας συγκερασμού», άρθρο στον ημερήσιο Τύπο. Αναδημοσίευση στο Έκφραση Έκθεση για το Ενιαίο Λύκειο. Θεματικοί Κύκλοι, ΟΕΔΒ 2001, σ. 445-449.[2] Βλ. σχετικά, Φ. Μπουμπουλίδου, Νεοελληνική Επιστολογραφία. Α΄ Επιστολές του Διονυσίου Ρώμα, Ίδρυμα Νεοελληνικών Σπουδών, Αθήναι 1985, σ. 5-8 (Πρόλογος).[3] Βλ. ενδεικτικά α) Νίκου Γρυπάρη, Ανέκδοτα γράμματα του Γρηγορίου Ξενόπουλου στον Λεωνίδα Χ. Ζώη, (φιλολογική-εκδοτική επιμέλεια, Δ. Σέρρας), εκδ. Δήμος Ζακυνθίων, Ζάκυνθος 2001, β) Διονύση Σέρρα, «Ανέκδοτες Επιστολές (1917-1949) της Μαριέττας Γιαννοπούλου-Μινώτου στον Λεωνίδα Χ. Ζώη», Επτανησιακά Φύλλα, 22 (2002) 413-507, γ) Του ίδιου, Επιστολές από το ανέκδοτο «Επιστολάριον» του Ζώη προς τον Αρχιδούκα Σαλβατόρ της Αυστρίας, στο «Λουδοβίκος Σαλβατόρ και Λεωνίδας Χ. Ζώης. Γραφές για τη Γνωριμία και τη Συνεργασία τους», ό.π., 24 (2004) 256-280, και δ) Δέσποινας Καποδίστρια, αποσπάσματα από ανέκδοτες Επιστολές του Μανουήλ Ιω. Γεδεών προς τον Λεωνίδα Χ. Ζώη, στο «Συμβολή στις σχέσεις Ζακύνθου-Κωνσταντινουπόλεως. Ο Λεωνίδας Χ. Ζώης και η Εκκλησιαστική Αλήθεια», ό.π. 26 (2006) 64-74.[4] Ευχαριστούμε θερμά τον φιλόλογο και ακαταπόνητο εκδότη των Επτανησιακών Φύλλων κύριο Διονύση Σέρρα για την ευγενική παραχώρηση των Επιστολών που παρουσιάζονται σ’ αυτή τη μελέτη.[5] Για τον Louis Roussel, βλ. α) Ελευθερουδάκη Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν, Εκδοτικός Οίκος Ελευθερουδάκη, Αθήνα, τ. 11, σ. 191, β) Λ. Χ. Ζώη, Λεξικόν Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου, Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Αθήναι 1963, τ. 1, σ. 566 εξ. και γ) Νέα Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, Εκδόσεις Χάρη Πάτση, 27 (1980) 633.[6] Τέλλου Άγρα, «Ρουσσέλ Λουδοβίκος», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, Ιδρυτής Ιδιοκτήτης Παύλος Δρανδάκης, Εκδοτικός Οργανισμός ο «Φοίνιξ» Ε.Π.Ε., τ. ΚΑ΄, σ. 272 εξ.[7] Βλ. Νίκου Γρυπάρη, ό.π., σ. 186.[8] Για τον Fortunato Perilla, βλ. Λ. Χ. Ζώη, ό.π., σ. 525 εξ.[9] Για τον Φραγκίσκο Περιλλά, βλ. στα σχετικά λήμματα α) Ελευθερουδάκη Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν, Εκδοτικός Οίκος Ελευθερουδάκη, Αθήνα, τ. 10, σ. 606, β) Π. Ν. Παπά, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, «Πυρσός» Ανώνυμος Εταιρία Εκδόσεων και Γραφικών Τεχνών, τ. Κ΄, σ. 14, και γ) Π. Π. Κ., Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν, Έκδοσις της Εγκυκλοπαιδικής Επιθεωρήσεως «ΗΛΙΟΣ», Αθήναι, τ. ΙΗ΄, σ. 231.[10] Βλ. Δ. Δασκαλόπουλου, «Μιλλιέξ Ροζέ», Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα, 42 (1996) 197 εξ.[11] Για τον θάνατο του Roger Milliex, βλ. [Ανωνύμου], «Φινάλε για μια ιστορία φιλελληνισμού», Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, σ. 41 (Ένθετο Ορίζοντες, σ. 7), 10.7.2006.[12] Μια σημαντική μαρτυρία για το ήθος και τον χαρακτήρα του Roger Milliex, μας προσέφερε η κυρία Ταζή Πετροπούλου - Μάνεση (γεν. 1920), μαθήτρια το 1939 και μετέπειτα συνάδελφος του Milliex στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Σύμφωνα με την μαρτυρία της κ. Πετροπούλου, ο Milliex υπήρξε άνθρωπος βαθύτατα μορφωμένος, πολύ δημοκρατικός και συνάμα θρησκευόμενος. Δίδαξε στους μαθητές του, Γάλλους θρησκευόμενους συγγραφείς και ποιητές όπως ο François Mauriac και ο Charles Péguy. Επρόκειτο για έναν ωραίο κι ευθυτενή άνθρωπο που του άρεσε η οδοιπορία. Αποκαλυπτικό για την ευγένεια του ήθους του Roger Milliex, είναι και το εξής περιστατικό που μας διηγήθηκε η κ. Ταζή Πετροπούλου: Όταν το 1939, η κ. Πετροπούλου τελείωσε το Cours Supérieur (χρονιά τελειοποίησης της γαλλικής γλώσσας στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών) δεν της απονεμήθηκε, όπως συνηθιζόταν, το βραβείο απόδοσης που εδικαιούτο. Ο Milliex της χάρισε τότε ένα βιβλίο ποιημάτων του Charles Péguy, γράφοντάς της ως αφιέρωση ότι εκείνο το μικρό βιβλίο ήταν πολύ πιο σημαντικό από το βραβείο που ενώ άξιζε δεν πήρε. Δυστυχώς, το βιβλίο ποιημάτων του Charles Péguy με την αφιέρωση, καθώς και φωτογραφίες του Milliex με την τάξη της κ. Πετροπούλου στο Γαλλικό Ινστιτούτο, καταστράφηκαν στην σεισμοπυρκαγιά του 1953. Ευχαριστούμε θερμά την κυρία Ταζή Πετροπούλου που τόσο αυθόρμητα κι ευγενικά, μας παρεχώρησε όλα τα παραπάνω στοιχεία, στην τόσο πολύτιμη προφορική της μαρτυρία.[13] Βλ. Δ. Δασκαλόπουλου, «Μιλλιέξ – Γκρίτση Τατιάνα», ό.π., σ. 198.[14] Βλ. και Μ.-Ελ. Χριστόφογλου, «Η Μεταπολεμική Τέχνη» στο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 9 (2003) 276 εξ.[15] Για το Αρχείο Ζώη, βλ. ενδεικτικά α) Διονύση Σέρρα, «Για το Αρχείο του Λ. Χ. Ζώη και του Ν. Γρυπάρη», Επτανησιακά Φύλλα, 18 (1997) 125-128 και β) Του ίδιου, «Άγνωστο αρχειακό υλικό του Λεωνίδα Χ. Ζώη (1865-1956)», ΣΤ΄ Διεθνές Πανιόνιο Συνέδριο, Ζάκυνθος 1997, (Πρακτικά), εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2000, τ. 1, σ. 515-523.[16] Ο Λ. Χ. Ζώης πέθανε στις 17 Δεκεμβρίου 1956.[17] Η Επιστολή είναι μονοσέλιδη και δακτυλογραφημένη με μοβ μελάνι σε υπόλευκο αρίγωτο «τσιγαρόχαρτο» γραφής, χρησιμοποιούμενο σε δακτυλογραφική μηχανή. Έχει διαστάσεις 29x22,2εκ. και φέρει τη χειρόγραφη υπογραφή του αποστολέα.[18] Σύμφωνα με την Επιστολή αυτή, ο Louis Roussel επισκέφθηκε τη Ζάκυνθο στα μέσα του Καλοκαιριού του 1922 κι όχι έναν χρόνο πριν («Αφίκετο εις Ζάκυνθον την 26 ιουλ[ίου] 1921»), όπως εκ παραδρομής γράφει ο Λ. Χ. Ζώης, βλ. Λεξικόν…, τ. 1, σ. 567. Επιπλέον, στη μελέτη του Νίκου Γρυπάρη, βλ. ό.π., σ. 187 (σημείωση 3), διαβάζουμε τα ακόλουθα: «Από το ανέκδοτο προσωπικό ημερολόγιο του Ζώη φαίνεται πως ο Roussel επισκέφτηκε τη Ζάκυνθο στις 25 Ιούλη 1922: “26 Ιουλίου 1922: Χθες ήλθεν ο καθηγ. της Γαλλίας κ. Λ. Ρουσσέλ. Σήμερον μετέβημεν μετ’ αυτού, Αντων. Δάση και Α. Σαλούτση εις Αβριακόν δι’ αμάξης”. Και την επομένη 27 Ιούλη 1922: “Μετέβημεν ομοίως δι’ ιδίων εις Καλαμάκι δι’ αμάξης”. ».[19] Άγγελος – Μάρκος – Ιωάννης Σαλούτσης (1861-1936). Ανώτερος υπάλληλος της Αγγλικής Τηλεγραφικής Εταιρείας Eastern και ποιητής. Τιμήθηκε με τον Αργυρό Σταυρό του Σωτήρος. Ποιητικές συλλογές του: Στιχουργήματα (1908), Εθνικά τραγούδια (1913), Στην Γαλλικήν σημαίαν (1918). Βλ. Λ. Χ. Ζώη, ό.π., σ. 577.[20] Αντώνιος Δάσης (;-1923) εμπορομεσίτης. Βλ. ό.π., σ. 146.[21] Μέχρι το 1922, έτος κατά το οποίο γράφεται η παρούσα επιστολή, ο Λ. Χ. Ζώης είχε δημοσιεύσει τις ακόλουθες δύο μελέτες για τον Ούγο Φώσκολο: α) Casa del Foscolo e suo imprigionamento, Zante, 1888, και β) «Τα οστά του Φωσκόλου εν Ιταλία», Χαραυγή, Δ΄ (1914) 74 εξ. Κατά συνέπεια, δεν ξέρουμε σε ποια από τις δύο αναφέρεται ο Roussel. Βλ. Λ. Χ. Ζώη, «Αναγραφή Δημοσιευμάτων 1885-1951», Ανάτυπον εκ των Νεοελληνικών, εν Αθήναις 1951, σ. VII.[22] Πρόκειται για την μελέτη του Ζώη, Πατριδογραφία Ζακύνθου, (α΄ έκδ. 1892, ε΄ έκδ. 1913). Βλ. ό.π., σ. ΧΙΙΙ.[23] Αναφορά στην μελέτη του Ζώη, Αι εν Ζακύνθω συντεχνίαι, Ζάκυνθος 1893. Βλ. ό.π., σ. XVIII.[24] Εννοείται ο Άγγελος Σελούτσης.[25] Μνεία για τον Ύμνο εις την Μεγάλην Ελλάδα του Αγγέλου Σαλούτση που κυκλοφόρησε στη Ζάκυνθο το 1920 ως παράρτημα των Μουσών. Βλ. Λ. Χ. Ζώη, Λεξικόν…, τ. 1, 672.[26] Πρόκειται για τη μελέτη του Roussel, Karagheuz ou un théâtre d’ombres à Athènes [Καραγκιόζης ή ένα θέατρο σκιών στην Αθήνα]. Ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε το 1921 στην Αθήνα από το Τυπογραφείο της Βασιλικής Αυλής, Α. Ραφτάνη.[27] Εννοείται η μελέτη του Roussel, La versification d’ André Kalvos [Η στιχουργία του Ανδρέα Κάλβου], που κυκλοφόρησε στο Παρίσι το 1921 και στην Αθήνα το 1922 από τις εκδόσεις Ραφτάνη.[28] Αναφορά στο βιβλίο του Roussel, Le livre des contes [Το βιβλίο των παραμυθιών], που κυκλοφόρησε στην Αθήνα στις αρχές της δεκαετίας του ’20.[29] Πρόκειται για την μπροσούρα που εξέδωσε ο Roussel, με τίτλο Η γλωσσική διδασκαλία εις τα δημοτικά σχολεία και η έκθεσις της επιτροπής, έκδοση περιοδικού Αδερφοσύνη, το 1921.[30] Εννοείται το βιβλίο του Roussel, Grammaire descriptive du Roméique littéraire [Περιγραφική γραμματική των λογοτεχνικών Ρωμαίικων], που κυκλοφόρησε το 1922 στο Παρίσι από τις εκδόσεις E. de Boccard.[31] Η Γαλλική Σχολή Αθηνών ιδρύθηκε το 1846 και αποτελεί το παλαιότερο Ίδρυμα αρχαιολογικής έρευνας που ιδρύθηκε από αλλοδαπούς στην Ελλάδα. Η προσφορά της Γαλλικής Σχολής των Αθηνών στην επιστήμη είναι μεγάλη και το αρχαιολογικό ερευνητικό της έργο ιδιαίτερα σημαντικό, αφού ανέδειξε το κρητικό ανάκτορο στα Μάλια της Κρήτης, τις αρχαιότητες της Θάσου, μεγάλο μέρος της αρχαίας πόλης του Άργους, καθώς και τα μεγάλα ελληνικά ιερά των Δελφών και της Δήλου. Βλ. σχετικά, Β. Λαμπρινουδάκη, «Αρχαιολογικά ιδρύματα στην Ελλάδα», (λήμμα «Αρχαιολογία»), Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα, 11 (1996) 246.[32] Το Λεξικόν Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου άρχισε να δημοσιεύεται το 1878 στο Περιοδικό Αι Μούσαι υπό τον τίτλο Λεξικόν Φιλολογικόν και Ιστορικόν Ζακύνθου. Σύμφωνα με την «Αναγραφή Δημοσιευμάτων 1885-1951» του Λ. Χ. Ζώη, ο Α΄ τόμος κυκλοφόρησε το 1898, ο Β΄ το 1901, ο Γ΄ το 1919 κι ακολούθησε ο Δ΄ τόμος, (βλ. «Αναγραφή…», σ. XXVI).[33] Διεύθυνση του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.[34] Το κείμενο είναι γραμμένο με μαύρο μελάνι σε Καρτ-Ποστάλ διαστάσεων 13,6x8,6εκ. Στο αριστερό μέρος της πρώτης πλευράς και πλάγια, διαβάζουμε τα στοιχεία του Αποστολέα: «Roussel / Montpellier / Fac. des Lettres» (Roussel / Μονπελιέ / Φιλοσοφική Σχολή). To Καρτ-Ποστάλ φέρει σφραγίδα ταχυδρομείου με ημερομηνία 19.2.[19]26.[35] Αι Μούσαι, το δεκαπενθήμερο περιοδικό που εξέδιδε ο Λ. Χ. Ζώης, στη Ζάκυνθο και κατόπιν στην Αθήνα, από το 1892 έως το 1941, βλ. και Γ. Κόκλα–Παπαδάτου, «Περιοδικά και εφημερίδες της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου. Ζακυνθινά περιοδικά», Περιοδικό «Ζάκυνθος ’85», Αθήνα 1986, σ. 121-124.[36] Δυστυχώς, και παρά τις επίμονες προσπάθειές μας στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στην Βιβλιοθήκη «Octave Merlier» του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, καθώς και στα Σπουδαστήρια Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας και Βυζαντινών/Νεοελληνικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, δεν στάθηκε δυνατόν να εντοπίσουμε το περιοδικό Libre, ώστε να βρούμε την εν λόγω βιβλιοπαρουσίαση ή ακόμα να καταλάβουμε σε ποιο βιβλίο του Λ. Χ. Ζώη αναφέρεται ο Roussel.[37] Εννοείται ο Πιερ Ρουσσέλ (Pierre Roussel). Βλ. [Ανωνύμου], Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα, 52 (1992) 303. Εκεί διαβάζουμε: «Γάλλος ελληνιστής (1881-1945), διευθυντής της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής (1925) και αργότερα καθηγητής στην Σορβόνη. Έγραψε μελέτες που αναφέρονται στην ιστορία και την θρησκεία τών Ελλήνων κατά τους ελληνιστικούς χρόνους.»[38] Η χειρόγραφη Επιστολή είναι γραμμένη με μαύρο μελάνι σε υπόλευκο αρίγωτο χαρτί, διαστάσεων 17x19,6 εκ., κομμένο από μπλοκ. Στο πίσω μέρος της σελίδας, με μαύρο μελάνι είναι γραμμένο το όνομα του παραλήπτη: «m Leonidas Zoïs» [κ. Λεωνίδα Ζώη].[39] Το χειρόγραφο σημείωμα είναι γραμμένο με μαύρο μολύβι σε υποκίτρινο προχειροσχισμένο και κακοσχισμένο στην αριστερή του πλευρά έντυπο τηλεγραφήματος, διαστάσεων 14,7x10,5εκ.[40] Κενό στο πρωτότυπο κείμενο.[41] Κενό στο πρωτότυπο κείμενο.[42] Εννοείται πιθανόν η μελέτη του Milliex, «Η Γαλλία εν τη ‘Επτανησιακή Ιστορία’».[43] Για τους καταστροφικούς σεισμούς τον Αύγουστο του 1953 στα νότια Ιόνια Νησιά, βλ. τα Αφιερωματικά τεύχη α) Μνήμη και Ζωή. Πενήντα χρόνια από τους Σεισμούς του 1953, Επτανησιακά Φύλλα, 23 (2003) τχ 3-4 και β) Αφιέρωμα. Ζάκυνθος 1953-2003. Πενήντα χρόνια από τους σεισμούς, Περίπλους, 18 (2003) τχ 52. Πρβλ. Ζακύνθου Κατάβασις. Σεισμοί 1953. Ματιές στο Αθηναϊκό τύπο, Εκδ. Αστερίας, 2003.[44] Ο Λ. Χ. Ζώης εργάστηκε στο Αρχειοφυλακείο Ζακύνθου από το 1894 ως το 1936.[45] Αναφορά στο έργο του Λ. Χ. Ζώη, Ιστορία της Ζακύνθου που κυκλοφόρησε στην Αθήνα το 1955, χωρίς όμως να αναφέρεται ότι είναι έκδοση του Εθνικού Τυπογραφείου.[46] Εννοείται το Λεξικόν Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου. Βλ. και υποσημείωση 32.[47] Πράγματι, ο Milliex ανταποκρίνεται σ’ αυτήν την παράκληση του Ζώη και συνεπώς, στο Λεξικόν Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου υπάρχει εκτενές λήμμα που αφορά στον Milliex, στις σπουδές και στην εργογραφία του, καθώς επίσης και στο γεγονός ότι «Ο κ. Μιλλιέ[ξ] επέδειξε στοργικόν πόνον και μεγάλον ενδιαφέρον υπέρ των σεισμοπλήκτων Ζακ.[υνθίων]». Βλ. τ.1, σ. 425.[48] Στέφανος Μαρτζώκης (1855-1913) Ζακύνθιος ποιητής, από του τελευταίους εκπροσώπους της Επτανησιακής Σχολής. Κυριότερα έργα του: Sonnets [Σονέτα] (Παρίσι 1899), Ποιήματα (Αθήνα 1901) και Νέα Ποιήματα (Αθήνα 1906). Βλ. Γλυκ. Πρωτοπαπά – Μπουμπουλίδου, «Μαρτζώκης Στέφανος», Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα, 40 (1996) 398.[49] Εννοείται το έργο του Ζώη, Ο Άγιος Διονύσιος Προστάτης Ζακύνθου που κυκλοφόρησε στη Ζάκυνθο το 1895. Βλ. Λ. Χ. Ζώη, «Αναγραφή…», σ. XV.[50] Μέμνων, Ricordano ή Ντάνο Μαρτζώκης (1844-1902). Αδελφός του Στέφανου Μαρτζώκη και καθηγητής στο Γυμνάσιο Ζακύνθου. Στα έργα του συγκαταλέγονται φιλολογικές και ιστορικές μελέτες, ποιητικές συλλογές και μεταφράσεις. Βλ. Λ. Χ. Ζώη, Λεξικόν…, τ. 1, σ. 400 εξ.[51] Ανδρέας Μαρτζώκης (1849-1923) ποιητής από τους «ήσσονες» της Επτανησιακής Σχολής, αδελφός του Στέφανου Μαρτζώκη. Έγραψε λυρικά ποιήματα και σατιρικά στιχουργήματα. Το μεγαλύτερο έργο του θεωρείται το αφηγηματικό ποίημα Ο Γούμενος της Αναφωνήτρας (Εν Αθήναις 1889). Βλ. Γλυκ. Πρωτοπαπά – Μπουμπουλίδου, «Μαρτζώκης Ανδρέας», Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα 40 (1996) 398.[52] Περισσότερα για τον Έmile Legrand, βλ. Αικατερίνης Κουμαριανού, «Λεγκράν Εμίλ», ό.π., 38 (1996) 33.[53] Βλ. σχετικά, Νίκου Γρυπάρη, Νεοελληνικά Φιλολογικά Παραλειπόμενα, Αθήνα 1977, σ. 93-98 και 121 εξ.[54] Hubert Pernot (1870-1946), ο Γάλλος νεοελληνιστής Καθηγητής της Σορβόννης και μαθητής του Legrand, που μετά το θάνατο του δασκάλου του συμπλήρωσε και εξέδωσε την Ιονική Βιβλιογραφία (1910). Βλ. [Ανωνύμου], «Περνό Υμπέρ», ό.π., 49 (1992) 49.[55] Οι ανέκδοτες Επιστολές μεταξύ Pernot και Ζώη ανακοινώθηκαν από τον π. Παναγιώτη Καποδίστρια στο Διεθνές Συνέδριο «Πηγές Επτανησιακής Φιλολογίας (1500-1940)» (Κεφαλονιά 28-30.10.2006).
Πέμπτη 14 Ιουνίου 2007
Περίπατος στο Μπάντεν-Μπάντεν της Γερμανίας
Το Μπάντεν-Μπάντεν (Baden-Baden) είναι μια μικρή πόλη 55.000 κατοίκων περίπου, μια από τις μεγαλύτερες λουτροπόλεις παγκόσμια. Βρίσκεται στη νοτιοδυτική Γερμανία, κοντά στον Μέλανα Δρυμό και στα γαλλογερμανικά σύνορα. Μεγάλη φήμη απέκτησε επί Ναπολέοντος του Γ΄, επειδή εκεί σύχναζαν οι αριστοκράτες της Ευρώπης. Πολυσύχναστα είναι τα λουτρά και το περίφημο καζίνο.
Πριν λίγα χρόνια, Γενάρης, θλιμμένη ατμόσφαιρα, κάμποσοι φίλοι στα στενά δρομάκια της γραφικής αυτής πόλης. Με τη φωτογραφική μου μηχανή αποτυπώνω ό,τι μπορώ. Σκανάρω τώρα και ποστάρω δύο στιγμιότυπα, μαζί με ένα σύντομο βίντεο απ' το YouTube!
Πριν λίγα χρόνια, Γενάρης, θλιμμένη ατμόσφαιρα, κάμποσοι φίλοι στα στενά δρομάκια της γραφικής αυτής πόλης. Με τη φωτογραφική μου μηχανή αποτυπώνω ό,τι μπορώ. Σκανάρω τώρα και ποστάρω δύο στιγμιότυπα, μαζί με ένα σύντομο βίντεο απ' το YouTube!
Τετάρτη 13 Ιουνίου 2007
Προς συμφοιτήτριες καρτ-ποστάλ απ' τη Ζάκυνθο
Αγαπημένες μου φίλες
(Βαρβάρα, Ευαγγελία, Λιάνα, Μαρία,
Μιράντα, Ρουμβίνη, Χαρά, Χρύσα)
είμαι καλά και το αυτό εύχομαι και δι' υμάς.
Είμαι στο νησί και σας νοσταλγώ,
μαζί με τις όμορφες μέρες του Γαλλικού.
Σας στέλνω το καρτ-ποστάλ αυτό για να δείτε (και να ζηλέψετε)
πού διαβιώ.
Σας φιλώ με αγάπη
Δέσποινα
Τρίτη 12 Ιουνίου 2007
Λουλούδια απ' την αυλή μας
Σας προσφέρω, σήμερα, μερικές φωτογραφίες που δείχνουν τα λουλούδια της αυλής μας. Είναι τα λουλούδια που με κόπο αλλά και περισσή αγάπη φροντίζει η μαμά. Την ευχαριστώ!
Δευτέρα 11 Ιουνίου 2007
Βόλτα στο Σαμπερύ, πρωτεύουσα της Σαβοΐας
Το Σαμπερύ (Chambéry), πρωτεύουσα του νομού της Σαβοΐας, βρίσκεται στις όχθες του ποταμού Λες, σε μια εξαιρετικά στρατηγική θέση ανάμεσα στη Λυόν, τη Γκρενόμπλ, το Τορίνο και τη Γενεύη. Από το Παρίσι απέχει 553 χιλιόμετρα, έχει πάνω από 55.000 κατοίκους και διαθέτει πανεπιστημιακές σχολές και σχολή της πολεμικής αεροπορίας.
Από τον 13ο έως τον 16ο αιώνα, το Σαμπερύ ήταν η έδρα των κομήτων και των δουκών της Σαβοΐας. Ήταν δηλαδή η πρωτεύουσα του Δουκάτου της Σαβοΐας (ή Σαβόγιας) αλλά στη συνέχεια έχασε τα πρωτεία του από το γειτονικό Τορίνο. Τον 18ο αιώνα έγινε πρωτεύουσα του γαλλικού νομού Μον-Μπλαν και τελικά το 1860 ενσωματώθηκε οριστικά με τη Γαλλία.
Δείτε φωτογραφίες από μια βόλτα σ’ αυτή την ιστορική και γεμάτη αξιοθέατα πόλη…
Από τον 13ο έως τον 16ο αιώνα, το Σαμπερύ ήταν η έδρα των κομήτων και των δουκών της Σαβοΐας. Ήταν δηλαδή η πρωτεύουσα του Δουκάτου της Σαβοΐας (ή Σαβόγιας) αλλά στη συνέχεια έχασε τα πρωτεία του από το γειτονικό Τορίνο. Τον 18ο αιώνα έγινε πρωτεύουσα του γαλλικού νομού Μον-Μπλαν και τελικά το 1860 ενσωματώθηκε οριστικά με τη Γαλλία.
Δείτε φωτογραφίες από μια βόλτα σ’ αυτή την ιστορική και γεμάτη αξιοθέατα πόλη…
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
